Tímarit Máls og menningar - 01.05.1945, Síða 124

114
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
á undan samtíðinni en eftir, að íslendingar eigi eftir að verða fullt eins sam-
stilltir svigamenn og þeir voru, þegar brenndar voru bækur Helgafellsklausturs
og hýðingar voru góð skemmtun almennings á þingum? Miklu meira aftur-
hvarf hefur þegar átt sér stað með þjóðum, sem fyrir skömmu stóðu á svipuðu
menningarstigi sem við þykjumst standa nú. Hver getur um það sagt, nema
leiði sé að gera fyrir Þorleif Kortsson endurhorinn, ef hann kann að haga
seglum sínum eftir breyttum átrúnaði?
Ilalldór Stefánsson er enginn nýgræðingur í sagnagerð, þó að þetta sé fyrsta
bóksagan hans. Ilann hefur leikið á ýmsa strengi í smásögum sínum, bæði
létta og ramma slagi, og komið þar fram sem fullþroskaður rithöfundur, enda
er maðurinn nú á sextugsaldri. En þessi bók er ekki eftir rithöfund, sem hefur
afmarkað sér sína borg og ætlar að varast að hreifa sig þaðan. I henni eru
umbrot, leysing og gróandi, af því stafa surnir gallar hennar, en mér hefur
einmitt þótt mest varið í hana þess vegna. Hún mundi gefa mikil fyrirheit, ef
hún væri eftir ungan mann, en gefur ef til vill enn þá meiri, þegar gætt er
þess, sem Ilalldór hefur að leggja í veltuna. Svo er til dæmis um stílinn, að
hann er sundurleitari og brokkgengari en á smásögum Halldórs, stundum
bóklegur á gamla vísu, sögustíll, annálastíll, stundum nýtízkulegur, — eins og
höfundurinn væri að stilla og reyna hljóðfæri sitt og hlusta eftir, hvað megi
bjóða því. Sums staðar lætur þetta skrýtilega í eyrum og verður misræmt.
Eins er um efnismeðferðina og lýsingar sumra aukapersóna, t. d. prestsins og
sýslumannsins, að þar er eins og skáldið sé að reyna rétti úr ýmsum kokkabókum
og vita, hvernig þeir smakkist innan um sitt eigið sufl. Við því má búast, að
sumir skarpheimskustu lesendur veiti þessum tilraunum mesta athygli og helzt
þá, er þær takast sízt:
finni hann laufblað fölnað eitt,
fordæmir hann skóginn.
En niðurstaðan um bókina verður samt óhjákvæmilega sú eftir hleypidóma-
lausan lestur, að þótt þar sé stundum stiklað á þreminum milli hversdagslegs
veruleika og loftkasta, er hún gædd mögnuðu lífi, samanþjöppuð og tilþrifa-
mikil, myndir manna og atvika í senn skýrt séðar og ekki allar þar, sem þær
eru séðar. Og þó að höfundurinn brölti dálítið út af þeim slóðum, sem hann
hefur numið sér, er engin hætta á því, að hann missi fótfestu. Mestu varðar,
að hann þekkir þetta pláss og það fólk, sem hann leggur nokkura rækt við
að segja frá, út í æsar, veit miklu meira um það en hann hirðir að fjölyrða
um, og þegar hann lætur Blávík og Blávíkinga hilla upp í kynjamyndum úr
fortíð eða framtíð, eru alltaf tengsl milli þeirra og reyndarinnar. Þetta er ekki
frásaga, sem er orðin til af ásetningi að skrifa bók, heldur er hún glíma við
örlög, reynsla manns er undirrót ímyndunarinnar, þroski hans bak við allar
tilraunir. Þess vegna halda svipir og svipmyndir 'bókarinnar áfram að fylgja
lesandanum furðu fast, er hann heldur, að hann hafi gert sögunni full skil
með skjótri yfirferð og hefur stungið henni upp í hillu.
Sigurður Nordal.