Tímarit Máls og menningar - 01.05.1949, Síða 11

UMMYNDUN Á ÚTIDYRAÞREPUM
73
hnykkjum hins knæfa skemmtunarmanns, enda ekki ætlunin að rekja
hana að ráði.
Eitt er annað í listrænu fari Þórbergs, sem gaman er að minnast á,
en torvelt mun vera að skilja nema við skin af ímynd sveitabónda, sem
hvaðvetna dafnar í skjóli hans, hvort sem er runnið upp af góðum
rótum eða illum, en það er hinn undarlegi vöxtur, er alla jafna hleyp-
ur í það, er hann hefir með höndum. Einu sinni var það, að hann þótt-
ist þurfa að skrifa bréf og heldur að vanda til þess en hitt, og jafn-
skjótt sem hann hafði sig upp í það að byrja á því, tók það til að
þrútna mjög og snerist von bráðara upp í stórkostlegustu stílæfingar,
er menn viti dæmi til, en sem þær geiigu vel, sem vænta mátti, því að
nóg var efnið til í minningum og ímyndunum og „heimspekilegum vanga-
veltum“, gerði hann sér lítið fyrir og stjakaði sjálfum Goethe gamla til
hliðar, með óþarflega alþýðlegum orðum, ef til vill, og tók að ráðast
á sjálfar máttarstoðir samfélagsins, auðvald og trúarbrögð, með hin-
um hnæfilegustu orðum, greiddi léttilega úr vandamálum jafnaðar-
stefnunnar, sem enn vefjast þó fyrir ósnjallari mönnum, þandi sig og
þandi, unz hann stóð að lokum kotroskinn frammi fyrir hástóli drott-
ins alls herjar og kom honum til að játa, að honum hefði aldrei dottið
í hug mjög einfalt ráð til að ráða fram úr öllum vanda, og hefðu menn
þó haldið, að hann væri „hugkvæmur í bezta lagi“, sem einu sinni
þótti mikill kostur. Þá var það öðru sinni, að hann tók að kenna mönn-
um auðlærðasta mál heimsins og samdi kennslubók í því skyni, og var
hún áður en lauk orðin fjögur bindi með því móti raunar, að annar
maður lagði til eitt. Utrás þessa undarlega vaxtar getur að vísu orðið
krókótt með köflum, enda er slíkt eigi ótítt um leiðir sveitamanna,
svo sem varð í bókinni um Viðfjarðarundrin, þar sem laust hafði orðið
um samskeyti listar og fræða svo mjög, að gáfaður maður á Vestfjörð-
um sá þann leik á borði að gera tvær bækur úr einni með því að taka
hníf og skera hana sundur eftir endilöngum kili um áðurnefnd sam-
skeyti og gefa kunningja sínum skáldlega hlutann, að því er fréttist síð-
ar. Slík brotalöm á skemmtun Þórbergs er þó hrein undantekning. Hitt
er reglan, að hún renni fram eins og fljót, er tekur við ám og lækjum
úr öllum áttum og af ýmsu tagi og vex og vex, og flæði svo yfir mann
eins og Blanda skáldskapar og veruleika, og er því ekki að furða, þótt