Tímarit Máls og menningar - 01.05.1949, Side 19

Úr BRÉFI TIL LÁRU
Bréj til Láru, sem kom út 1924, er sú bók Þórbergs Þórðarsonar,
sem gerði hann á svipstundu þjóðfrœgan og valdið hefur auk þess
mestum straumhvörfum í íslenzkum rithœtti á þessari öld. Bréfið á
nú tuttugu og fimm ára afmœli um leið og höfundur þess verður sex-
tugur. Er þvi margföld ástæða til að rifja aðeins upp fyrir lesend-
um Tímaritsins stíl þess og tón, og hejur Þórbergur góðfúslega gejið
leyfi til að birtir séu hér úr Bréfi til Láru tveir smákajlar.
Ritstj.
III.
í heimi þessum berjast tvö andstæð meginöfl, afturhald og framsókrt.
Afturhaldið, heimskan, deyfðin og aðgerðaleysið er í ætt við efnið og
ellina. Það er stamt fyrir og skilningslaust. Hugsun þess mjakast áfram
eftir spori vanans. Það streitist við að halda rás atburðanna í sama
horfinu og þeir runnu í á dögum afa og ömmu. Það á enga hugsjón
aðra en þá að hindra rás þróunarinnar og hrúga að sér veraldlegum
gæðum. Það þekkir enga heildartilfinningu, ekkert heildarsiðferði, ekk-
ert óeigingjarnt samstarf. Ut á við fylkir það sér að vísu í heild til þess
að vernda rétt sinn, en að eins meðan það hefir „praktískt” gagn af
því. Innra er það saman sett af sundurlausum öflum, sem hatast og
heyja látlaust kapphlaup um völd, metorð og auðæfi. Gildi hlutanna
miðar það við „praktískt“ gagn. Alt, sem ekki kemur að „praktískum“
notum, er einskisvert. Þetta er lífspeki andleysisins. Það vakir yfir helgi
eignarréttarins eins og villidýr yfir bráð sinni. Heimurinn er „ég“ og
Lóðin mín, húsið miit, ó togararnir mínir. Trúarbrögð þess er
„framtak einstaklingsins“ og „frjáls samkeppni“, löngu úrelt lygaþvæla
um nauðsyn gerspilltrar lífsstefnu. Afleiðingin er hrask, fjárglæfrar,
örbirgð, mannhatur, lítilsvirðing fyrir andlegum efnum, stvrjaldir,
drepsóttir og dauði fyrir örlög fram. Ástand þetta kalla Indverjar
tamas.
Framsóknin, fjörið og stórræðin eru í ætt við tilfinningarnar og
æskuna. Hún logar af hugsjónum. Hún berst fyrir réttlæti, mannbót-
6