Tímarit Máls og menningar - 01.05.1953, Blaðsíða 59

ÆSKANí DAG
49
finna ólguna í brjósti, finna sjálfan sig vera að vaxa og þroskast, eiga
lífið allt með hinum óleystu verkefnum framundan, eiga heiminn að
vinna og til að umskapa í sinni mynd, gera að nýjum, fullkomnari
heimi. Það er sú gleði sem gefur þessum dögum í endurminningunni
hinn bjarta skæra lit.
Mér er vitanlega ekki gefið að sjá hver lönd standa í blóma í huga
ykkar, hvert hafrót þar er fyrir ströndum, og get ekki leitt nema grun
að þeim stjörnum sem blika á hugarhimni ykkar.
En ég get fullyrt við ykkur: æska minnar kynslóðar var mikil. Þar
ruddu sér fram stór fljót í gljúfrum, byltust miklar hugsanir, komu
ekki til greina smærri vandamál en sjálfar ráðgátur lífs og tilveru. Til
hvers lifi ég, var þá hin brennandi spurning. Hver er tilgangurinn ? Við
vorum, býst ég við, að okkar áliti í fyrsta sinn frá því jörðin varð til,
að brjóta heiminn til mergjar, tilgang og tilveru okkar sjálfra. Mér
berst í hug ræða sem ég hélt á skemmtun í templarahúsinu í Hafnar-
firði á annan páskadag 1927. Fyrirsögn hennar er, ég á hana enn:
„Brot úr ræðu um snillinga.“ Hún byrjar svo:
„Hefur ekki oft vaknað hjá yður spurningin: Til hvers lifi ég? Hver
er tilgangur lífsins með mig? Hefur hún ekki sótt að yður, læst sig í
hugann, kvalið yður?“
Síðan er með miklum stóryrðum veitzt að þeim sem hafa hugann
bundinn við jarðneskan hégóma, börn og matarstrit, en sjá ekki hið
eina mikla sem máli skiptir, að fá svar við hinni háleitu spurningu um
tilgang lífsins. Það svar hafði ég á reiðum höndum, nýlesinn í Carlyle
og Nietzsche: tilgangur lífsins var að skapa mikilmenni, snillinga. Og
krafan sem ég gerði til áheyrenda minna í templarahúsinu í Hafnar-
firði þennan páskadag var að „þeir hristu af sér hversdagsfjötrana“ og
færu að undirbúa komu snillingsins er lyfta skuli þjóðinni. „Það bregzt
ekki að hann hrífur hana lengra á leið en þúsund miðlungsmenn í þús-
und ár.“ Og hví skyldu íslendingar ekki geta alið þann snilling, er rak-
leitt spurt:
„Hvað sjáið þér því til fyrirstöðu að vér getum eignazt mann á borð
við Goethe? Er ekki íslenzk náttúra nógu tignarleg? Er ekki norrænn
andi nógu snjall, andinn er sveif yfir Völuspá, Egilssögu, Njálu, Eddu,
Heimskringlu, Sólarljóðum? Sannarlega.“
Niðurstaðan er að ekki þarf annað en vilja hann, opna hugann og
Tímarit Máls og menningar, 1. h. 1953 4