Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Síða 26

Tímarit Mdls og menningar
„Hvar ertu?“ Ekkert svar og ekkert lífsmark með húsinu. Hann skelfur og
nötrar enn, uns hann andvarpar „vondaufur útí þokuna: Hvar er ég?“ Loks
æpir hann „af öllum lífs og sálar kröftum þetta eina orð“: Ua! Svarið er
„kaldranalegt hlakk einsog í veiðibjöllu, og þó ekki, utanúr þokunni".
Hann hlustar betur og þykist þá kannast við að það sé hlátur konunnar:
„Hún hlær og hlær. Húsið hlær.“ Umboðsmaður biskups „læðist burt með
pokann sinn í miðjum hlátrinum" (330/31), og er að vona að hann finni
þjóðbrautina aftur.
Þarna er hann skilinn eftir úti á víðavangi í þoku og náttmyrkri,
„imperíalinn“ sokkinn í keldu og konan á bak og burt. Varð hann fyrir
sjónhverfingum einsog Gylfi kóngur forðum? Hverskonar lærdóm má
draga af þessum lokum sögunnar, ef nokkurn? Eitt er víst. Mannlífið er ekki
falið í „staðreyndum“ og „skýrslu“. I innsta eðli sínu er það óútreiknanlegt,
leyndardómur, kannski skáldskapur. Séra Jón Prímus vissi það. Hann
sagðist einu sinni óska þess að Umbi kynntist Uu, því að þá mundi hann
„skilja lífið“. Nú hefur ungi maðurinn kynnst henni, sem var samkvæmt
séra Jóni „einn þessara fyrirburða sem vandi er að segja hvort heldur er
loftsýn eða jarðbúi" (101). En hefur hann lært að skilja lífið, þar sem hann er
að leita að þjóðbrautinni með segulbönd sín í poka? Hvar ertu? Hvar er ég?
Ekkert svar.
„Það er einn tónn sem skiftir mdli“
Guðsgjafaþula (1972) er fyrst og fremst „síldarsaga“ Islands á vissu tímabili,
og um leið æfisaga Bersa Hjálmarssonar, „Islandsbersa", hins stórkostlega
síldarkaupmanns. Sögumaður bregður upp ýmsum skoplegum myndum úr
íslensku þjóðlífi á þeim árum. En frá sálfræðilegu sjónarmiði er það
samband tveggja einstaklinga, Bersa og dóttur hans Bergrúnar, sem er rauði
þráðurinn í sögunni. I því sambandi birtist okkur hinn grófi Islandsbersi í
nýju ljósi.
Sögumaður, sem segist vera „fuglakaupmaður", hittir Bergrúnu í fyrsta
skipti á heimili hennar, þegar hann kemur þar til þess að selja þeim varp-
hænur samkvæmt auglýsingu í Vísi. Stúlkuna, sem er veik og rúmföst,
langar að fá að tala við hann. Það hangir fiðla á veggnum fyrir ofan höfðalag
hennar. Hún segir að það sé fiðla pabba hennar, og að enginn megi snerta á
henni nema hann. Auðsjáanlega kemur húsfaðirinn örsjaldan til að heilsa
upp á eiginkonu sína og dóttur. Reyndar hittast þau feðginin aldrei í sög-
unni.
En pabbi Bergrúnar er efst í huga veiku stúlkunnar, og hún segir sögu-
manni frá ferð þeirra til Italíu:
152