Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Side 41

Dýrlegt er að deyja fyrir föðurlandið
Það var rétt svo að hinn dæmdi næði að greina orðaskil í þessu
talnabandi tilbreytingarlausra sérhljóða, sem dundi eins og trum'ou-
sláttur á eyrum hans. Tíminn stóð í stað. Fortíð, nútíð og framtíð
runnu saman í eitt, og á eyrum hans buldi, líkt og ákafur hjartsláttur,
gnýr hernaðarsigra, glæstra hersveita og velheppnaðra árása, auk
slaga frá trumbum sveipuðum svörtu líni sem ekki voru 'barðar
sökum þess að hann ætti að deyja, heldur annar maður. Þótt ungur
væri (hann minnti meira á ofvaxinn ungling en fullvaxinn karlmann),
hafði hann horft á blóð streyma og staðið augliti til auglitis við
dauðann; en aldrei sem nú, svo nærri. Og einmitt þessi nálægð,
tilfinningin um nístandi kaldan andardrátt dauðans aftan á hálsinn,
afskræmdi veruleikann í huga hans, líkt og hlutir aflagast fyrir augum
manns með sjónskekkju eftir því sem þeir færast nær honum. Það
eina sem máli skipti var að halda æðruleysi því sem sæmdi manni af
Esterhazyættinni á stundu sem þessari.
Hann hafði legið andvaka alla nóttina, en með lokuð augu og
hreyfingarlaus, til að fangavörðurinn sem lá á gægjum, gæti borið því
vitni að fanginn hefði sofið eins og steinn. Eins og átt hefði að gifta
hann en ekki hengja daginn eftir. Og það var sem tíminn tæki
heljarstökk fram á við, því nú þegar heyrði hann að fangavörðurinn
var farinn að segja frá í borðsal yfirmannanna: „Herrar mínir,
Esterhazy hinn ungi svaf eins og steinn þá um nóttina, eins og átt
hefði að gifta hann en ekki hengja daginn eftir! Skál fyrir honum,
herrar mínir!“ Þvínæst heyrist (heyrir hann) kristaltær hljómur þegar
þeir klingja glösum. „Skál í botn!“
Ottaleysi frammi fyrir dauðanum, hetjuleg sjálfstjórn, annað hafði
ekki komist að í huga hans alla nóttina. Hann leitaði stuðnings í bæn,
beit á jaxlinn og barðist gegn magakrampa og brjóstsviða sem gerðu
harða hríð að viljastyrk hans og staðfestu; hann herti skap sitt í orði
því sem fór af ætt hans. Sú var ástæðan fyrir því að hann bað ekki um
vatnsglas, þegar hann reglum samkvæmt var inntur eftir því hvers
hann óskaði að lokum, þótt hann logaði allur innvortis, heldur bað
hann um sígarettu líkt og forfaðir hans sem bað um munntóbak við
svipaðar aðstæður, tuggði það vandlega og hrækti því framan í böðul
sinn.
Liðsforinginn skeilti saman hælum og rétti fram silfurslegið sígar-
ettuhulstur. „Herrar mínir, upp á mína æru og trú, hönd hans skalf
167