Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Síða 59

Jónas Hallgrímsson
Eg hef því miður ekki séð Fjölni, þennan vorboða íslenskra nútíma bók-
mennta, nema hvað eg fékk einu sinni að líta yfir ritdóminn um Tistrans-
rímur og þá var eg hálfgert barn. En eg efast ekki um að allt það sem Jónas
birti hafi verið á svo góðu máli að það hafi mátt vera löndum hans til
eftirbreytni.
Eg hygg að myndin af Jónasi Hallgrímssyni, sem oftast hefur verið prentuð
og allir landar hans þekkja, muni tæpast talin gefa nógu glögga hugmynd
um útlit hans. Svipað mætti líklega segja um mynd af öðru miklu skáldi,
nærri tvöhundruð árum eldri í tímanum, Hallgrími Péturssyni. Mynd hans
er líka tekin eftir gömlu málverki eða teikningu og þó að hún virðist vel
gerð, veit enginn með vissu hversu nákvæmlega hún hefur líkst fyrirmynd
sinni. En svo undarlegt sem það er, þá hefur mér alltaf sýnst þessar myndir
vera svolítið áþekkar, einkum er það svipurinn yfir augun og brúnirnar.
„Hvöss og skörp og skýrleg kinn og brún,“ segir Matthías í kvæði sínu um
Hallgrím. Er þetta aðeins ímyndun mín? eða er það ættarmót? Raunar voru
þeir frændur, því ein af ættmæðrum Jónasar var systir síra Hallgríms. Ef til
vill mætti hér líka nefna þriðja skáldið, Jóhann Sigurjónsson. Svipmót hans
var ekki óáþekkt og hann mun líka hafa átt rætur að rekja til þessarar sömu
ættar.
En var þá ættarmót með skáldskap þeirra? Eg er ekki alveg frá því, en
vissulega var hver þeirra maður síns tíma. Vera má að bókmenntafræðingar
gætu fundið út hvort skyldleiki væri merkjanlegur með verkum þeirra,
þessara þriggja dökkbrýndu Norðlendinga.
Eg man að þegar eg var barn, sat eg oft og las í lítilli ljóðabók, sem eg átti og
var ein af skólabókum mínum. Hún hét Skólaljóð og var dálítið úrtak úr
ljóðum íslenskra skálda frá Eggerti Olafssyni til Einars Benediktssonar. A
þessu skáldaþingi átti Jónas ívið mestan hlut, aðeins meira valið af kvæðum
eftir hann en séra Matthías, sem þar kom næstur. Mér þótti mjög vænt um
þessa bók og að lokum var eg búin að læra öll kvæðin utanbókar. Það var
ekkert einsdæmi, eg vissi um fleiri börn, sem kunnu hana spjaldanna á milli.
I þá daga höfðu mörg börn svo mikið yndi af ljóðum. Eg minnist enn glöggt
þess unaðar, sem eg hafði oft af lestri fagurra ljóða. Og þrátt fyrir hið
fullkomna skólakerfi og alla þá margháttuðu fræðslu, sem börnum er veitt,
er eg hálfsmeyk um að börn í dag hafi einhvern veginn ekki næði til að njóta
íslenskra kvæða eins og áður var. Og eg finn til þess ef svo er.
Einn af skáldbræðrum Jónasar Hallgrímssonar, nokkru yngri en hann,
einnig stórskáld, en á nokkuð annan hátt, orkti eftir hann minningarljóð,
185