Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Page 70

Tímarit Máls og menningar
ingum stórborgarlífsins er það undur þess og spilling sem frásögnin þráir, ef
svo mætti að orði komast. Sé kannað hvar textinn verður ástríðufyllstur,
lýsingarnar skrautlegastar, stíllinn magnaðastur, er það ávallt þegar sagt er
frá ,sjúkum en fögrum' blómum í skrúðgarði borgarinnar, ekki heilbrigðum
sveitagróðri. Lýsingin á markaðnum í Galeries-de-Bois er einsog lýsing á
samfelldum grímudansleik, þar sem allt er „hryllilegt og glatt“ (bls. 276).
Lucien og frásögnin láta alls staðar heillast af óreglu og upplausn. Þegar
Lucien kemur inn í herbergi blaðamannsins Etienne hugsar hann: „Þvílíkur
munur á þessari kaldhæðnu óreglu og reglusamri, heiðarlegri eymd d’Art-
hez . . .“ (bls. 266), og þarf ekki að spyrja hvor sé athyglisverðari. Eins er
þegar Lucien sér alla kunningja sína úr blaða- og bókaheiminum skrautbúna
í leikhúsinu:
Líkt og áhorfandi að stórkostlegri sýningu gapti hann yfir þessari blöndu af
velgengni og óhamingju, málamiðlunum samviskunnar, drottnun og hug-
leysi, prettum og gamni, mikilleika og þjónslund. (bls. 294)
I köflum sem þessum byggist sjálf frásögnin einmitt á blöndu fegurðar og
ljótleika, hins háleita og hins lágkúrulega og vekur með lesandanum þá
kennd að verkið snúist um fleira en sterkan vilja, hreinan anda og fagurt
form. Vissulega er hér sögð saga þess þegar andinn er ofurseldur auðvald-
inu, en bæði Adorno og Lukács benda á að sagan gerist á tíma ,frumupp-
hleðslu auðmagnsins', kapítalisminn hefur jafnvel í rotnun sinni enn yfir sér
ferskleika nýjungarinnar. „Svona getur það verið heillandi þegar heimurinn
er sviptur töfrum sínum, svona getur innreið einhæfninnar verið skrautleg,
svona er hægt að segja margt frá því ferli, sem í prósaískri framvindu sinni
sér til þess að brátt verður ekki lengur frá neinu að segja,“ skrifar Adorno
horfandi af sínum söguspekilega tindi."
Lucien er í essinu sínu í þessari veröld þegar hann hefur lært að skrifa
greinar „á þennan nýja og frumlega hátt þar sem hugsunin myndast við
árekstur orðanna, þar sem glamrið í atviksorðum og lýsingarorðum grípur
athyglina." (bls. 365) í orði kveðnu gagnrýnir Balzac þessa aðferð, en í raun
sýnir hann líka með dæmum hversu hrífandi hún getur verið. Þannig lifir
skáldgáfa Luciens áfram í kapítalísku upplausninni miðri. Sá listræni hæfi-
leiki sem Lucien nýtir sér þarna — og sem hann sem gagnrýnandi getur beitt
með eða á móti sama verki, allt eftir því hvernig vindar blása um höfundinn
— er siðlaus, aðeins þrá eftir fegurð, hvernig sem hún er til orðin.
Rétt einsog peningamennirnir er Lucien rekinn áfram af ástríðu sem ekki
virðir nein landamæri. Skáldleg hrifning Luciens er alls staðar vakin þar sem
hann sér upplausnarmátt peninganna, hann dregst að þeim þótt það kosti
hann ótal hörmungar. Varla er hann sloppinn kalinn á hjarta frá París, þar
196