Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Side 91

Irskar nútímabókmenntir
í einkennilegri skáldsögu, „The Pornographer“ (1979), víkkaði McGa-
hern athafnasvið ímyndunaraflsins og virtist vera að leita uppi ný form og
nýjar úrlausnir. Söguhetjan er Maloney, sem hefur lífsframfæri af að skrifa
klám, en er sér fyllilega meðvitandi um óraunveruleik jafnt starfa síns sem
eigin lífs. Klám er andstæða kynlífs, og í þessari bók hneigist það til ólífis.
Maloney berst líka með straumnum til tóms og ólífis, en finnur að ástin
veitir einhver svör. Hversdagsleikinn umlykur hann, þörfin fyrir raunveru-
leg mannleg tengsl sækir þeim mun sterkar á sem hann gerir sér ljósari grein
fyrir óraunveruleik klámskrifanna; hann skynjar hreinleik og sakleysi
ímyndunaraflsins, getu listarinnar til að umbreyta einangrun í innihaldsríkt
líf, endurlausnarmátt ástarinnar. Oll eru þessi stef leikin einsog stórfengleg
fúga í einu eftirtektarverðasta skáldverki Irlands á seinni árum. Þessi
skarpskyggna og hrífandi könnun átti sér þvímiður ekki framhald í síðustu
bók McGaherns, smásagnasafninu „High Ground" (1985), þarsem hann
hvarf aftur til þröngra staðbundinna aðstæðna og lék ýmis eftirlætisstef úr
fyrri verkum.
John Banville er yngri höfundur og hefur samið stórmerkileg verk, sem áttu
sér dálítið görótt upptök í óhjákvæmilegu formi smásögunnar „Long
Lankin“ (1970), en segja má að hann hafi náð fullum þroska í stuttri
skáldsögu árið 1982, „The Newton Letter“. Aður hafði hann birt tvær
frábærlega hugkvæmar skáldsögur, „Doctor Copernicus" og „Kepler“, sem
ásamt „The Newton Letter“ mynda nokkurskonar þríleik. Skáldsagan
„Kepler“ (1981) er snilldarverk þarsem hinum fræga stjarnfræðingi er breytt
úr óræðri heimssögulegri persónu í mann af holdi og blóði, gæddan ríkum
tilfinningum, fullan af prinsípum og kennisetningum, hörmum og eftirsjám,
búinn dramblátu hugrekki og staðfestu. Banville lýsir snillingi sem lifir í
sálarkveljandi vitund um eigin skeikulleik, í furðudraumum um leyndar-
dóma mannlífsins og samhljóma alheimsins, í stórfenglegum íburði og
óheyrilegum sora og subbuskap endurreisnartímans. Að baki þessara verka
er snilld Banvilles, stranglega hnitmiðaður og ósveigjanlegur stíll og eiaðsíð-
ur geislandi af víðtækum og fræðandi myndhverfum tilvísunum. Einsog
stendur er Banville að vinna að skáldsögu um írskt efni, og beitir við það
sömu skörpu athyglisgáfu, djúpa innsæi og fjöruga ímyndunarafli og hann
beitti við „sögulegu" skáldsögurnar. Hér er á ferðinni öndvegishöfundur
sem ástæða er til að njóta og fylgjast með.
Eitt af sígildum stefjum írskra bókmennta hefur verið hrun hins ensk-írska
valdakerfis, þegar arftakar ensku landnemanna og yfirstéttarinnar stóðu
andspænis þjóð sem var að vakna til vitundar um eigin arfleifð, um valdarán
217