Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 13

er litið á siðferði sem eitthvað innra með
okkur og breytingum undirorpið (fremur
en eitthvað utanaðkomandi, guðlega
ákvarðað, altækt).
Sjálfur titillinn, Söngvar Satans, er þátt-
ur í þessari tilraun til að endurheimta. Þið
kallið okkur djöfla? er eins og hann segi.
Gott og vel, hérna hafið þið þá útgáfu
djöfulsins á veröldinni, á „ykkar“ veröld,
útgáfu sem skrifuð er útfrá reynslu þeirra
sem hafa verið kenndir við djöfla af því
að þeir eru öðruvísi. Alveg eins og Asíu-
börnin í sögunni eru hreykin af leikfanga-
djöflahornum sem þau skrýða sig með, til
að sýna stolt sitt yfir því hver þau eru, ber
skáldsagan hróðug sinn djöfullega titil.
Markmiðið er ekki að gefa í skyn að Kór-
aninn sé skrifaður af djöflinum; heldur að
reyna að ryðja nýja braut, eins og þegar
merking orðsins Svartur breyttist í
Bandaríkjunum frá því að vera fastur lið-
ur í ókvæðisorðum kynþáttahatara yfir í
það að tjá þá „fegurð“ sem býr í menning-
arlegu stolti.
Og svo framvegis. Stundum finnst mér
atvikin hafa fært upphafleg markmið með
Söngvum Satans svo rækilega úr skorðum
að þau hljóti að vera glötuð að eilífu.
Stundum gremst mér að það er eins og
leiðtogar múslima hafi ráðið því einir
hvemig rætt er um skáldsöguna (þar á
meðal menn, eins og Sher Azam í mosku-
ráðinu í Bradford, sem segir ósköp blátt
áfram í sjónvarpinu, „Ég er ekkert fyrir
bækur“). Þegar allt kemur til alls þýðir
blöndunin, sem er aðalhreyfiafl skáldsög-
unnar, að hugmyndir hennar eru fengnar
víðar að en frá Islam.
Þarna er, til dæmis, sú forkristna trú,
sem lýst er í Bókum Amosar og Jesaja
Annars í Biblíunni og vitnað er til í
Söngvum Satans, að Guð og Djöfullinn
hafi verið eitt og hið sama: „Það er ekki
fyrr en með Kronikubók, aðeins fjórum
öldum f.Kr., að orðið Satan er notað til að
tákna veru, en ekki eiginleika Guðs.“ Rétt
er að geta þess einnig að Kóraninn er ekki
önnur af þeim tveimur bókum sem höfðu
mest áhrif á þá mynd sem skáldsagan tók.
Önnur þeirra var Tengsl Himins og Heljar
eftir William Blake, sú klassíska hugleið-
ing um samtvinnun góðs og ills; og Meist-
arinn og Margaríta eftir Mikhail Búlga-
kof, sú stórkostlega, rússneska, ljóðræna
gamansaga þar sem Djöfullinn tekur til
hendinni í Moskvu og gerir usla hjá hin-
um spilltu, gráðugu og úrkynjuðu íbúum,
og reynist er frá líður alls ekki vera sem
verstur. Meistarinn og Margaríta og höf-
undur bókarinnar urðu fyrir barðinu á
sovéskri alræðishyggju. Það er einkenni-
legt til þess að hugsa að skáldsögu minni
skuli tekið á svo svipaðan hátt og einni
aðalfyrirmynd hennar á sínum tíma.
Þetta eru heldur ekki einu áhrifin frá
öðrum en múslimum. Ég er fæddur Ind-
verji, og ekki bara Indverji, heldur Bomb-
aybúi — í Bombay, sem er heimsborgara-
legust, blönduðust, kássulegust ind-
verskra borga. Þess vegna hafa skrif mín
og hugsun ekki síður orðið fyrir áhrifum
af goðsögum og viðhorfum hindúa en
múslima (og kvikmyndahetjan mín Gibr-
eel er líka dæmi um slfkt umburðarlyndi í
trúmálum, hann leikur guði hindúa án
þess að vekja hneykslun þrátt fyrir up-
pruna sinn sem múslimi). Vesturlönd eru
heldur ekki fjarri Bombay. Ég var þegar
orðinn blendingur, bastarður sögunnar,
áður en London bætti um betur.
Að vera Indverji af minni kynslóð þýddi
líka að ég var sannfærður um að hugsjón
TMM 1990:2
11