Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Síða 89

dæmissinni. Því það er ekki hægt að setja
fram skilgreiningu í fullri alvöru án þess
að gera þá kröfu að hún sé álitin skynsam-
leg. Að segja „Ég set fram skilgreiningu
en hún er ekki skynsamleg" er viðlíka
gáfulegt og að segja „Ég lýg hér með að
2 plús 2 séu 4“. Ef ákveðnir dómar um
gildi bókmennta eru fólgnir í ákveðnum
skilgreiningum þá hljóta þeir dómar að
vera skynsamlegir og þá ræður geðþótti
okkar ekki gæðamati. Sjálfdæmissinninn
verður því að líta svo á að okkur sé í
sjálfsvald sett að kalla nánast hvaða texta
eða textalíki „ljóð“. En nú er víðsýni af
þessu tagi eitt af kennimörkum nýstefnu.
Vígorð vísindaheimspekingsins Pauls
Feyerabends, „Allt er tækt“, hlýtur að
hljóma vel í eyrum módemista, enda kall-
ar Feyerabend þekkingarfræði sína dada-
íska.
Segja má að nýstefna einkennist af eins
konar sjálfdæmishyggju, listamaðurinn
ákveður sjálfur hvað honum þóknast að
kalla listaverk; Duchamp setti til dæmis
reiðhjólsgjörð á sýningu og kallaði lista-
verk. Því má spyrja hvort finna megi rétt-
lætingu fyrir nýstefnu í sjálfdæmishyggj-
unni. Það er að minnsta kosti ekki auðvelt
fyrir sjálfdæmissinnann að halda fram
hlut sígildrar listsýnar gegn nýstefnu þar
eð sígild listsýn hefur að forsendu að til
séu fagurfræðileg algildi. Sjálfdæmis-
sinninn getur því ekki látið eigin geðþótta
ráða mati sínu á listastefnum og þá stend-
ur sjálfdæmishyggjan ekki undir nafni.
Það má sem sagt nota sjálfdæmishyggj-
una til að rökstyðja nýstefnu en sjálfdæm-
ishyggjan hefur að forsendu að ekki sé
hægt að verja listastefnur með skynsam-
legum rökum. Nú voru svonefndir raun-
spekingar (pósitífistar) sjálfdæmissinn-
•7
ar. Að þeirra mati eru frumspekilegar
staðhæfingar merkingarlausar. En þá
hljóta þeir að hafna skáldskap sem ein-
kennist af því sem Laxness kallaði
„kosmískar sápubólur“. Ljóðlína á borð
við: „Maðurinn er ei nema hálfur / með
öðrum er hann meir en hann sjálfur" er
frumspekileg fullyrðing og því merking-
arlaus að mati raunspekinnar. Varla getur
raunspekingurinn hafnað frumspeki sem
fræðigrein en sætt sig við hana í skáld-
skap. í þessu sambandi má geta að ný-
stefnumenn hafna frumspekilegum kveð-
skap og draga ýmist upp ljóðmyndir úr
hversdagsheimi eða leysa ljóðmyndirnar
upp. Rómantíkerinn William Blake aftur
á móti boðaði í ljóðum heimasmíðaða
„heimspeki" sem minnti einna helst á ný-
alsstefnu! En Blake batt ekki bagga sína
sömu hnútum og samferðamennirnir,
fremur en sá sæli dr. Pjeturss.
En áfram með smjörið og nýstefnuna.
„Módemistarnir“ eiga það sameiginlegt
með raunspekingum að vantreysta stórum
orðum og hæfni skáldskapar til upplýs-
ingar. Nýstefnuljóð eiga að vekja hughrif,
ekki fræða. Einnig má finna andóf gegn
frumspeki í skáldsögum nýstefnunnar. í
bók Pierre Klossowskis, Roberte ce soir,
er ómerkilegri viðreyningu lýst með hug-
tökum aristótelískrar frumspeki, líkt og
höfundur sé að henda gaman að allri visk-
unni. Og í furðuverki Djunu Barnes,
Nightwood, snýr ein af persónunum út úr
háttstemmdri „visku“ með meistaraleg-
um hætti: „Vér göngum öll til Húsa vorra
hvert samkvæmt sínu eðli (...); hvað mig
varðar hefur Guð skapað mig þannig að
hús mitt er klósett." Og: „Dauðinn er inni-
leiki sem gengur afturábak".9
Sjálfsagt má deila um túlkanir mínar á
TMM 1990:2
87