Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 103

segir Halldór Laxness í „Persónulegum
minnisgreinum um skáldsögur og leikrit".
Alla þessa öld hafa margir höfundar
notað litla staði til að varpa ljósi á heim-
inn. Þetta gildir um ýmsa brautryðjendur
nútímabókmennta, einsog William
Faulkner, Giinter Grass og Gabriel García
Marquez; líka um yngri höfunda svo sem
Salman Rushdie og Graham Swift.
í norrænni frásagnarlist skýtur þeim
einatt upp þessum litlu samfélögum, sem
í raun eru mynd af stærri heimi. Sjálfstœtt
fólk eftir Halldór Laxness, Gróður jarðar
eftir Knut Hamsun og Nóatún eftir Will-
iam Heinesen: allt eru þetta sögur um fólk
sem sest að í litlum og einangruðum heimi
en þessi litli og einangraði heimur er í
rauninni aðeins smækkuð mynd af ver-
öldinni allri.
í norrænni frásagnarlist eru verk Will-
iams Heinesens ef til vill skýrasta dæmi
þeirrar aðferðar að ummynda lítinn stað í
mikinn skáldskap. í verkum hans er höf-
uðstaður Færeyja, bærinn Þórshöfn, heill
heimur sem gengur bók úr bók, ýmist sem
agnarlítið kríli eða sem höfuðborg al-
heimsins.
Annað skýrt dæmi um þessa aðferð eru
skáldsögur Guðbergs Bergssonar, Tanga-
sögurnar svonefndu. I sögum Einars
Kárasonar, Djöflaeyjunni og Gulleyjunni,
er gamalt braggahverfi notað til að segja
sögu eftirstríðsáranna, varpa á hana nýju
ljósi. Slíka heimssmíð er einnig að finna
í verkum Görans Tunströms, einsog Jóla-
óratóríunni og Þjófnum. Yfir þeim verk-
um hvílir bæði biblíulegur og goðsögu-
legúr blær; en notkun biblíulegra og goð-
sögulegra minna, ásamt munnmælum og
þjóðtrú, er mjög algeng í norrænum bók-
menntum seinni ára: Svava Jakobsdóttir
styðst við norræna goðafræði í Gunnlað-
ar sögu, Torgny Lindgren sækir efnivið
sinn í Gamla testamentið í Bat Seba.
Með svipuðum hætti er sagan, sögulegir
atburðir eða tímabil, notuð sem rammi
fjölskrúðugrar frásagnarlistar. Grámos-
inn glóir eftir Thor Vilhjálmsson byggir á
sakamáli frá nítjándu öld. í Fyr og flamme
eftir Kjartan Flögstad er pólitísk saga ald-
arinnar sögð með ýkjukenndum dæmum.
I Dagur í Austurbotni styðst Antti Tuuri
við átakamikla atburði í sögu Finnlands.
Tor Aage Bringsværd sækir efnivið sinn í
bamakrossferðimar í upphafi þrettándu
aldar og Ib Michael notar plágur miðalda
til að gefa mynd af samtímanum.
A sínum tíma töldu margir að sú upp-
lausn skáldsögunnar, sem módemisminn
fól í sér, yrði hinn endanlegi bani hennar,
því nútíminn byði ekki upp á neinar frá-
sagnir. En hinn svokallaði dauði sögunn-
ar, upplausn hennar, opnaði henni aðeins
nýja möguleika, víkkaði sjóndeildarhring
þeirrar listgreinar að segja sögu. „Dauði“
skáldsögunnar var því um leið upprisa
hennar en eitt af hlutverkum seinni tíma
frásagnarlistar hefur einmitt verið að end-
urreisa frásögnina á grunni þeirrar upp-
lausnar sem hún hafði gengið í gegnum.
Þó fæðingarvottorð skáldsögunnar sé í
Evrópu og skáldsagan oft talin evrópsk
En hinn svokallaði dauði
sögunnar, upplausn hennar,
opnaði henni aðeins nýja
möguleika, víkkaði sjón-
deildarhring þeirrar
listgreinar að segja sögu.
TMM 1990:2
101