Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 27

hluta sögunnar eða líta framhjá þeim til
þess að hún falli að fastmótuðu mynstri.
Athyglin beinist þá að greiningu á marg-
breytileika sagnanna, endurteknum átök-
um, lausnum og milligöngu. Við náum tök-
um á þeim ummyndunaröflum sem liggja
að baki við sköpun þessa sundurlausa, end-
urtekningarsama, innlenda frásagnarforms,
og við gerum það í ljósi þjóðfélags- og
vitsmunalegra hefða, bæði innlendra og út-
lendra.
í þriðja hluta þessarar greinar er stungið
upp á því að bygging sagnanna tengist
málarekstri í þjóðfélaginu.14 Þetta sjónar-
mið felur í sér að það sé betra að skilja
grunnþætti í frásagnarbyggingu sagnanna í
ljósi íslenskrar þjóðfélagsgerðar en að bera
þá saman við bókmenntahefðir á megin-
landi Evrópu. Áherslan færist frá „ætlun“
hins óþekkta sagnaritara þar sem hún hefur
löngum verið og að áheyrendum en þarfir
þeirra hafa fengið of litla umfjöllun. í þeirri
umrafðu sem á eftir fer snýst spurningin
ekki um hvort í sögunum megi finna hetju-
lega siðfræði, klerkleg viðhorf eða dæmi
um samþættingu í frásögn því að allt þetta
er til staðar. Sú spurning sem spyrja þarf á
þessu stigi rannsókna er hvort að þessi atr-
iði séu hinn skapandi grunnþáttur sagn-
anna.
Þótt það virðist eðlilegt að tengja frá-
sagnarform sagnanna við gang mála í þjóð-
félaginu þá er það sjaldan gert í almennum
rannsóknum á formgerð þeirra. Fræðimenn
beina sjónum sínum að söguritaranum sem
einstaklingi og gera ráð fyrir að hann ætli
sér að miðla kristnum hugmyndum eða
germönskum hetjuhugsjónum fremur en að
segja sögur sem byggja á hefð og geyma
gildismat sem byggir bæði á kristni og
hetjuhugsjón. Síðan fer það eftir hinum
ólíku forsendum hvemig menn tengja þessa
ætlun höfundar við rittækni sem hann hefur
lært af fyrirmyndum frá meginlandi Evr-
ópu. Áherslan hvflir alltaf á sagnamönnum
sem eiga að hafa unnið með útlenda frá-
sagnaraðferð og -mynstur til þess að miðla
sögum um íslenskar deilur.
Kenning Anderssons
í The Icelandic Family Saga (1967) kemst
T. M. Andersson að þeirri niðurstöðu að
munnleg hefð á íslandi byggi á fornri ger-
manskri hetjuarfleifð sem einnig sé á meg-
inlandinu og hafi varðveist frá því fyrir
landnám með flutningi hetjukvæða. Enda
þótt margir fræðimenn hafi bent á hetjulega
siðfræði og hefð í sögunum kom Andersson
með alveg nýtt viðhorf þegar hann hélt því
fram að heildarformgerð sagnanna byggði
á þessari arfleifð:
Það er því réttmætt að halda fram að
hetjukvæði og saga hafi sömu grund-
vallarformgerðina. Hvorttveggja er
bundið við mynstur hetjusagna, og
þaðan er komið sameiginlegt gildis-
mat þessara forma og sama tilfinning-
in fyrir dramatísku risi. Það er eðlilegt
að gera ráð fyrir að formgerðin og til-
finningin séu arfleifð hinna eldri hetju-
kvæða í yngri lausamálssögum." (bls.
83)
En hafa Islendingasögur sama gildismat
og sömu tilfinningu fyrir dramtísku risi og
hetju- eða frásagnarkvæði? Andstætt því
hermennskulífi sem lýst er í hetjukvæðum
Eddu þá fjalla íslendingasögur um daglegt
líf fólks í landbúnaðarsamfélagi. Húsdýra-
hald og túnrækt eru því verðugt söguefni
þar. Sama á við um deilur og málaferli
vegna móðgana, rógburðs, túna, landnytja,
skepna o.s.frv. Eddukvæði eru annars kon-
ar, eins og Bertha Phillpotts benti þegar á
árið 1931: „Alltsem persónurnargerateng-
ist hernaði: I hetjukvæðunum fæst enginn
við landbúnað og í raun gera menn ekkert
TMM 1990:2
25