Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 47

sagan gæti hafa hlaðist utan á munnmæla-
kjama — t.d. Bjarmalandsförina. t>á má
gera ráð fyrir að sá kjarni hafi fylgt hinu
hefðbundna mynstri sem Righter-Gould
hefur greint. I hinni elstu rituðu gerð má
þegar sjá atburðarás eða feril sem rýfur
þetta mynstur, þ.e. píslarsögu Odds. í
yngstu gerðinni er píslargangan farin að
setja mark sitt á persónu Odds og „vitund“
eða meginhugsun sögunnar.
Oddur elstu gerðarinnar er dæmigerður
víkingur sem stendur í manndrápum og
fjáröflun. Þess er gætt að hafa siðgæði
hans í lagi. Hann gengur fúslega að skil-
málum Hjálmars hugumstóra fyrir fóst-
bræðralagi, um hvorki að éta hrátt, ræna
kaupmenn né nauðga konum. Hann neitar
að taka þátt í blótum og ætlar vitlaus að
verða þegar Ingjaldur fóstri hans kallar til
sín völvuna Heiði, enda hefur hún spáð
honurn því ólukkans langlífi sem ber uppi
harmleik sögunnar.
Sögunni eru yfirleitt talin til tekna
tæknileg atriði eins og ramminn sem
spádómur völvunnar setur sögunni, leið-
arminni eins og frægð Odds fyrir Bjarma-
landsförina, örvarnar og trékylfan sem
hann notaði iðulega á þá sem ekki bitu
járn. Auk þess er nefndur tragískur tónn
sögunnar. Þessi atriði binda söguna sam-
an. Hitt er þó ekki síður áberandi, hve
mörg atriði ganga þvert á atburðarásina
og mynda átök sem rjúfa hefðbundinn
ramma fomaldarsögu. Ferill Odds er ekki
dæmigerður ferill hetju, því hann verður
fyrir óvenjulegu mótlæti. Hann sver sig í
ætt við Grettis- eða kolbítsmanngerðina,
sem nánast er forsenda þess að fornaldar-
sögur hefji sig yfir einfalda röð ævintýra
og myndi dramatísk eða skopleg átök.
Með því að setja hann í fóstur nýfæddan
er komið í veg fyrir illindi við föðurinn,
með orðum móður hans er gefið í skyn að
hann muni gjalda lítinn ástarhug við
Hrafnistumönnum. Eftir átakalítinn upp-
vöxt, þar sem þó er sviðsett hatrömm and-
staða Odds gegn heiðni og fomeskju,
tekur Oddur til sinna ráða sem afdráttar-
laus burðarás sögunnar, og hann grípur til
sinna ráða til að koma í veg fyrir að spá-
dómurinn rætist og leggst í víking. Hann
fær hæfnisvottorð með frækilegri ferð til
Bjarmalands og honum gengur allt í hag-
inn framan af.
Eitt megineinkenni víkingasagna er, að
sögn Helgu Reuschel (Reuschel, 56), fé-
lagsleg samheldni skipsfélaga og kon-
ungshollusta. Hetjur sórust í fóstbræðra-
lag og herjuðu yfir sumarið, en voru land-
vamarmenn konunga yfir veturinn. Þetta
brást hjá Oddi, því félagamir entust hon-
um stutt, og hann eirði aldrei lengi á sama
stað. Hann fór til Irlands og missti þar
Asmund fóstbróður sinn, kvæntist og
eignaðist dóttur, en hélst þar þó ekki leng-
ur en þrjá vetur.
Þetta er óvenjulegt í fornaldarsögu og
sýnir að Oddur er ekki hefðbundin hetja.
Þemað er félagslegt, félagstengsl hafa
ákveðna merkingu fyrir samhengi sög-
unnar. Þegar félagar hans eru dauðir
verða hvörf í sögunni. Einsemd ræður
ríkjum eftir dauða Hjálmars. Oddur fær
frændur sína með sér suður á Miðjarðar-
haf, kynnist þar kristni og lætur skírast.
Þá fer hann aftur af stað, brýtur skip sitt
og missir menn sína, kemst í land og fer
til árinnar Jórdanar og baðar sig. Hefð-
bundin einkenni víkingsins eru flysjuð af
honum og hann endurfæðist nánast sem
annar maður. Oddur fer út á mörkina líkt
og kristinn einsetumaður. Hetjudáðir
TMM 1990:2
45