Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 18

Satans er kannski einn stærsti hugtaka-
ruglingur bókmenntasögunnar.
Hér er fleira sem ég vissi: ég vissi að
það úir og grúir af sögnum af efasemdum
Múhammeðs, mistökum hans og kven-
semi í munnlegri geymd múslima og
skyldum hefðum. Þær gerðu hann meira
ljóslifandi fyrir mínum hugskotssjónum,
mannlegri, og þess vegna forvitnilegri,
jafnvel aðdáunarverðari. Merkustu ein-
staklingar verða að berjast við sjálfa sig
sem og veröldina. Ég dró aldrei í efa að
Múhammeð hefði verið merkilegur mað-
ur, og ég tel ekki heldur að gert sé lítið úr
„Magún“ í skáldsögu minni með því að
hann er gerður mannlegur.
Ég vissi að Islam er engan veginn eins-
Ieitur heimur, eða jafn altækur og sumir
talsmenn hans gefa í skyn. Islam hefur að
geyma efasemdir Iqbals, Ghazali og
Khayyams sem og þröngsýna fullvissu
Shabbirs Akhtars hjá Moskusambandinu
í Bradford og Kalims Siddiqui, forstöðu-
manns Múslimastofnunarinnar sem er
höll undir írani. Islam hefur að geyma
ósvífni sem og alvörugefni, virðingar-
leysi sem og einræðisstefnu. Ég kunni skil
á mörgu í Islam sem ég var geysilega
hrifinn af, og er enn; ég vissi jafnframt að
mikil grimmdarverk höfðu verið unnin í
nafni Islams, eins og allra annarra helstu
trúarbragða heims.
Upphaflega atvikið sem draumurinn um
þorpsbúana sem drukkna í Arabíuflóa er
byggður á er líka hluti af því sem ég
„vissi“. Sagan gerði mig agndofa, vegna
þess hvað hún sagði mér um kynngimátt
trúarinnar. Ég skrifaði þennan hluta
skáldsögunnar til að kanna hvort ég fengi
skilið fólk sem var svona guðhrætt, með
því að setja mig í spor þess.
Hann gerði það að yfirlögðu ráði er ein
furðulegasta ásökun sem nokkurn tíma
hefur verið borin á rithöfund. Auðvitað
gerði ég það að yfirlögðu ráði. Spurningin
er, og það er henni sem ég hef reynt að
svara: hvað er þetta „það“ sem ég gerði?
Það sem ég gerði ekki var að efna til
samsæris gegn Islam; eða að skrifa —
eftir að hafa unnið og skrifað gegn kyn-
þáttafordómum árum saman — texta sem
ýtti undir kynþáttahatur; eða neitt í þá
áttina. Gólemið mitt, falsaði tvífarinn
minn, kann að geta drýgt slíkar dáðir, en
ekki ég.
Hefði ég skrifað öðruvísi ef ég hefði
vitað hvað mundi gerast? Satt að segja
veit ég það ekki. Mundi ég breyta ein-
hverju í textanum nú? Það mundi ég ekki
gera. Eins og Friedrich Dúrrenmatt skrif-
aði í Eðlisfrœðingunum: „Það sem einu
sinni er búið að hugsa verður ekki aftur
tekið.“
Deiluna um Söngva Satans verður að líta
á sem pólitísks eðlis, en ekki eingöngu
trúfræðilegs. Á Indlandi, þar sem vand-
ræðin hófust, notaði bókstafstrúarmúsl-
iminn og þingmaðurinn Syed Shahabudd-
in skáldsögu mína sem barefli til að ógna
ríkisstjórn Rajivs Gandhi sem stóð á
brauðfótum. Krafan um að bókin yrði
bönnuð var liður í valdatafli til að sýna
hvers kjósendur múslima væru megnugir,
en á þá hefur Congressflokkurinn hingað
til treyst og má ekki við að missa. (Þrátt
fyrir bannið, tapaði Congressflokkurinn
múslimunum og kosningunum. Það er
varasamt að treysta mönnum af sauðahúsi
Shahabuddins.)
I Suður-Afríku þjónaði styrinn um bók-
ina hagsmunum ríkisstjórnarinnar með
16
TMM 1990:2