Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 104

listgrein, er athyglisvert að sú endumýjun
sem átt hefur sér stað í sagnalist síðustu
áratuga kom ekki nema að takmörkuðu
Ieyti þaðan: í mörgum Evrópulöndum var
nýraunsæið svarið við kreppu skáldsög-
unnar en á sama tíma var merki skáld-
skaparins hafið á loft í löndum „þriðja
heimsins", fyrst og fremst í Suður-Amer-
íku. Þaðan var flóðbylgju nýrrar frásagn-
arlistar hrundið af stað. Þó hljóta margar
þeirra nýjunga sem suðuramerískir rithöf-
undar hafa verið taldir fulltrúar fyrir að
hafa komið norrænum sagnameisturum,
einsog Halldóri Laxness og William
Heinesen, býsna kunnuglega fyrir sjónir.
Skáldskapurinn hvílir ekki á neinni
fyrirfram gefinni visku, hvað þá útsmog-
inni þekkingu eða viðhorfum sem menn
hafa orðið sammála um á ráðstefnum og
þingum. Þvert á móti rís skáldskapurinn
gegn allri staðfastri visku. Því líkist
skáldskapurinn fremur niðurrifsmanni en
lögregluþjóni. Trúarbrögð hans eru
spumingarmerkið; efinn sem leitar í öng-
strætunum fremur en viðhorf í alfaraleið.
Bókmenntaverk, skrifuð út frá ákveðinni
pólitískri sannfæringu eiga það á hættu að
þegar málefnin, sem þau reisa veröld sína
á, eru horfin standa þau ekki lengur sem
bókmenntaverk heldur sem minnisvarðar
málefnanna, óháð því hve góð málefnin
eru eða slæm.
Þeir sem telja að bókmenntir eigi aðeins
að vera málpípa ákveðinna sjónarmiða
eru aðeins með hugann við innihaldið, sjá
viðfangsefnin sem aðalatriði, en gleyma
að formið er hluti innihaldsins. Afstaða
höfundar til veraldarinnar birtist í því
hvemig hann lýsir veruleikanum en ekki
hvaða skoðanir hann hefur á því sem hann
er að lýsa.
Nú mætti spyrja hvort hér séu ekki bara
á ferðinni einhverjar listrænar Iummur;
flótti frá veruleikanum eða frasar úr fíla-
beinstumi. Já, er ekki verið að hafna hin-
um brýnu vandamálum hversdagsins og
spurningum er varða sálarheill mann-
kyns?
— Nei, síður en svo.
Sú viska að skáldskapurinn láti hvorki
nota sig né misnota í þágu kenninga eða
valdhafa gerir þvert á móti auknar félags-
legar kröfur til höfunda sem ætíð finna
samtíðina brenna í huga sér.
Það er því engin mótsögn fólgin í því að
segja að þó nútíma skáldskapur sé ekki
sama félagslega markinu brenndur — og
ekki pólitískur í sama skilningi og hann
var á sjötta og sjöunda áratugnum, á tíma-
bili nýraunsæisins — þá hafi hann ekki
síður þjóðfélagslegu hlutverki að gegna
nú en þá og sé jafnvel pólitískari þegar
öllu er á botninn hvolft.
Að segja sögu eða skrifa hana þýðir í
raun að sá sem það gerir leitar að mynstr-
um og reynir að finna samhengi sem við
fyrstu sýn eru ekki augljós. Á þann hátt er
skáldskapurinn lífsviðhorf, sýn á heim-
inn. Á tímabili nýraunsæisins töldu menn
hlutverk bókmenntanna það að afhjúpa
veruleikann og sýna einstaklinginn sem
dæmigerðan fulltrúa sinnar stéttar og dag-
skipanin var: að taka á vandamálunum.
Þetta þýddi, með öðrum orðum, að
„höfundar áttu . . og „höfundar
skyldu . . Talað var í boðhætti. Síðan
voru verkin metin eftir því hvemig þau
pössuðu inn í hina fyrirfram gefnu mynd.
Efinn, vangaveltumar og frásagnimar
skiptu minna máli. Tímabil nýraunsæis-
manna einkenndist því af óskáldlegum
skilningi á skáldskapnum. Litið var á bók-
102
TMM 1990:2