Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 90

Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 90
verkum Klossowskis og Barnes. En tæp- ast verður uni það deilt að siðaboðun á yfirleitt ekki upp á pallborðið hjá ný- stefnuskáldum. Og raunspekingarnir telja einmitt að siðferðislegar hugmyndir séu smekkbundnar, um þær er ekkert hægt að segja af viti. En nýstefnumenn og raun- spekingar láta sér ekki nægja efasemdir um siðaboðun; í báðum stefnum gætir efasemda um möguleika mannsins á að öðlast örugga þekkingu. I skáldsögu Faulkners, The Sound and the Fury, er sama sagan sögð frá sjónarhorni þriggja einstaklinga, og í Eyðilandi Eliots tala margar raddir. Sögumaður eða skáld hef- ur ekki „heiminn í hendi sér“, sannleikur- inn liggur ekki á lausu. í sígildu skáld- verki aftur á móti, t.d. Hringjaranum frá Notre Dame eftir Victor Hugo er sögu- maður alvaldur, hann notar tækifærið til að benda okkur á hversu hjátrúarfullt og fákunnandi fólk var á þeim tímum er skáldsagan átti að gerast. Efasemdir nýstefnumannsins um al- visku sögumannsins tengjast efa um ein- ingu sjálfsins. Og sá efi er einmitt einn af burðarásum raunspekinnar. Skynreyndir einar eru raunverulegar, allt tal um heild- rænt sjálf er frumspekilegur vaðall að dómi raunspekisinna. Og hvað gerir Jam- es Joyce? Hann leysir upp sjálf sögupers- ónanna og lýsir flæði skynreynda þeirra og hugsana. Svo getum við velt því fyrir okkur hvort það sé tilviljun að nýstefnu og raunspeki tekur að hnigna um svipað leyti, um það bil 1955-1965, og eru tæp- ast til lengur í upprunalegri mynd. Rit- höfundamir hafa endurheimt frásagnar- gleðina, heimspekingar trúna á siðfræð- ina. Það virðast því vera ákveðnar tengdir milli raunspeki og nýstefnu. Að minnsta kosti hlýtur raunspekingurinn að taka ljóð sneydd frumspeki fram yfir önnur, vilji hann vera samkvæmur sjálfum sér í frum- spekifjandskapnum — og þá er hann ekki lengur sjálfdæmissinni. Auðvitað getur raunspekingurinn bent á að enginn getur bannað honum að hafa þann listasmekk sem honum sýnist. En það er heldur ekki hægt að banna mönnum að trúa því að máninn sé úr grænum osti, það er ekki hægt að þvinga menn til skynsemi! Róttækur sjálfdæmis- sinni gæti valið þá leið að hafna allri skyn- semi, ekki bara á sviði lista, og segja sem svo að „Ekkert er satt“. En staðhæfingin „Ekkert er satt“ fellur um sjálfa sig: Ef hún er sönn, þá er hún ósönn, því þá er til að minnsta kosti ein sönn staðhæfing. Raunspekingar lenda í svipuðum vand- kvæðum ef þeir reyna að bjarga sínu skinni með því að staðhæfa að einungis raunhæfingar (e. empirical statements) og rökhæfingar (e. logical statements) geti talist skynsamlegar þannig að listdómar falli samkvæmt skilgreiningu utan sviðs skynseminnar. En eins og oft hefur verið bent á þá er þessi staðhæfing pósitífista hvorki prófanleg né röklega sönn og því óskynsamleg á þeirra eigin forsendum. En auðvitað gætu raunspekingar (og aðrir sjálfdæmissinnar) látið það eiga sig að fella listdóma og hunsað alla list. En hvað sem tautar og raular, þá hefur sjálfdæmis- stefnan að forsendu að allt listmat hvfli á röklegum sandi; en eins og við höfum séð má sækja rök fyrir ákveðnum listdómum í sjálfdæmisstefnu og raunspeki. Sjálf- dæmishyggjan fellur því um sjálfa sig. Astæðan fyriróförum sjálfdæmishyggj- unnar er að mínu mati sú að listfræðileg 88 TMM 1990:2
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.