Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 90

verkum Klossowskis og Barnes. En tæp-
ast verður uni það deilt að siðaboðun á
yfirleitt ekki upp á pallborðið hjá ný-
stefnuskáldum. Og raunspekingarnir telja
einmitt að siðferðislegar hugmyndir séu
smekkbundnar, um þær er ekkert hægt að
segja af viti. En nýstefnumenn og raun-
spekingar láta sér ekki nægja efasemdir
um siðaboðun; í báðum stefnum gætir
efasemda um möguleika mannsins á að
öðlast örugga þekkingu. I skáldsögu
Faulkners, The Sound and the Fury, er
sama sagan sögð frá sjónarhorni þriggja
einstaklinga, og í Eyðilandi Eliots tala
margar raddir. Sögumaður eða skáld hef-
ur ekki „heiminn í hendi sér“, sannleikur-
inn liggur ekki á lausu. í sígildu skáld-
verki aftur á móti, t.d. Hringjaranum frá
Notre Dame eftir Victor Hugo er sögu-
maður alvaldur, hann notar tækifærið til
að benda okkur á hversu hjátrúarfullt og
fákunnandi fólk var á þeim tímum er
skáldsagan átti að gerast.
Efasemdir nýstefnumannsins um al-
visku sögumannsins tengjast efa um ein-
ingu sjálfsins. Og sá efi er einmitt einn af
burðarásum raunspekinnar. Skynreyndir
einar eru raunverulegar, allt tal um heild-
rænt sjálf er frumspekilegur vaðall að
dómi raunspekisinna. Og hvað gerir Jam-
es Joyce? Hann leysir upp sjálf sögupers-
ónanna og lýsir flæði skynreynda þeirra
og hugsana. Svo getum við velt því fyrir
okkur hvort það sé tilviljun að nýstefnu
og raunspeki tekur að hnigna um svipað
leyti, um það bil 1955-1965, og eru tæp-
ast til lengur í upprunalegri mynd. Rit-
höfundamir hafa endurheimt frásagnar-
gleðina, heimspekingar trúna á siðfræð-
ina.
Það virðast því vera ákveðnar tengdir
milli raunspeki og nýstefnu. Að minnsta
kosti hlýtur raunspekingurinn að taka ljóð
sneydd frumspeki fram yfir önnur, vilji
hann vera samkvæmur sjálfum sér í frum-
spekifjandskapnum — og þá er hann ekki
lengur sjálfdæmissinni. Auðvitað getur
raunspekingurinn bent á að enginn getur
bannað honum að hafa þann listasmekk
sem honum sýnist.
En það er heldur ekki hægt að banna
mönnum að trúa því að máninn sé úr
grænum osti, það er ekki hægt að þvinga
menn til skynsemi! Róttækur sjálfdæmis-
sinni gæti valið þá leið að hafna allri skyn-
semi, ekki bara á sviði lista, og segja sem
svo að „Ekkert er satt“. En staðhæfingin
„Ekkert er satt“ fellur um sjálfa sig: Ef
hún er sönn, þá er hún ósönn, því þá er til
að minnsta kosti ein sönn staðhæfing.
Raunspekingar lenda í svipuðum vand-
kvæðum ef þeir reyna að bjarga sínu
skinni með því að staðhæfa að einungis
raunhæfingar (e. empirical statements) og
rökhæfingar (e. logical statements) geti
talist skynsamlegar þannig að listdómar
falli samkvæmt skilgreiningu utan sviðs
skynseminnar. En eins og oft hefur verið
bent á þá er þessi staðhæfing pósitífista
hvorki prófanleg né röklega sönn og því
óskynsamleg á þeirra eigin forsendum.
En auðvitað gætu raunspekingar (og aðrir
sjálfdæmissinnar) látið það eiga sig að
fella listdóma og hunsað alla list. En hvað
sem tautar og raular, þá hefur sjálfdæmis-
stefnan að forsendu að allt listmat hvfli á
röklegum sandi; en eins og við höfum séð
má sækja rök fyrir ákveðnum listdómum
í sjálfdæmisstefnu og raunspeki. Sjálf-
dæmishyggjan fellur því um sjálfa sig.
Astæðan fyriróförum sjálfdæmishyggj-
unnar er að mínu mati sú að listfræðileg
88
TMM 1990:2