Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 79

Þórarinn Eldjárn
Andar líkiö?
Um rímur
Titillinn sem ég í þröngri stöðu og af lítilli
fyrirhyggju valdi þessu spjalli mínu gefur
á vissan hátt í skyn að um einskonar minn-
ingargrein geti verið að ræða: lík virðist
vera til staðar, spurningin snýst um þetta
lík, en felur um leið í sér nokkra lífsvon,
því ef það andar þá getur það varla verið
lík, að minnsta kosti ekki samkvæmt
ströngustu skilgreiningu. Allt getur því
gerst. Það kann jafnvel svo að fara að
minningargreinin eigi eftir að víkja sög-
unni vestur til Breiðafjarðardala og breyt-
ist jafnvel á endanum í baráttuhvöt eða
manífestó sem skynjar nýja gullöld rímna
framundan, til dæmis þá tuttugustu og
fyrstu.
Hinu má þó ekki gleyma að til er margs-
konar dauði, til dæmis getur ein bók-
menntahefð verið talin lifandi, en í raun
legið heiladauð í akademískum öndunar-
vélum meðan önnur sem er að drukkna í
dánarvottorðum sést sprelllifandi alstaðar
þar sem eitthvað er að gerast. Þetta hefur
m.a. skáldsagan margoft fengið að reyna
og er þó ekki annað vitað en að henni hafi
liðið sæmilega síðast þegar til hennar
spurðist. Stundum er líka talað um and-
legan dauða og hverskyns dauða annan í
yfirfærðri merkingu og loks vil ég minna
á tilvist drauga og afturgangna sem eru
óvéfengjanleg staðreynd, að minnsta
kosti í bókmenntafræði. Nægir þar enn að
benda á ódrepandi og margafturgengið
fyrirbæri eins og söguþráðinn.
En hvert sem þetta kann að leiða okkur
er hitt þó víst að ég ætla að byrja þetta sem
minningargrein og þá kallar formið óhjá-
kvæmilega á það, að ég geri grein fyrir ætt
og uppruna hins látna samkvæmt staðl-
aðri aðferð og síðan helstu æviatriðum
allt til dánardægurs, eða á ég kannski
frekar að tala um meint dánardægur?
Rímnahefðin fæddist árið 1360 með Ól-
afs rímu Haraldssonar eftir Einar Gilsson,
sem skráð er í Flateyjarbók. Hátt á fimmtu
öld voru rímur síðan umfangsmesta og
ástsælasta bókmenntagrein íslensku þjóð-
arinnar. Rímnahefðin lést skömmu fyrir
1840 og má rekja andlátið beint til svöðu-
sárs sem Jónas skáld Hallgrímsson veitti
rímunum í ritdómi í Fjölni árið 1837. Ætt-
ir rímnahefðarinnar stóðu annars vegar
styrkum fótum í fornri íslenskri braglist
með stuðlum sínum og höfuðstöfum,
hendingum, kenningum og heitum og
annarri Eddu prýði, en í hina ættina voru
þær komnar af útlendum dans- og
skemmtikveðskap sem lagði m.a. til
TMM 1990:2
77