Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 49

Var þá leitat eftir við Odd, ef hann vildi
við trú taka.
Hann kveðst mundu gera þeim á því
kost: „Ek mun taka sið yðvarn, en hátta
mér þó at sömu sem áðr. Ek mun
hvárki blóta Þór né Óðin né önnur
skurðgoð, en ek á ekki skap til að vera
á þessu landi. Því mun ek flakka land
af landi ok vera stundum með heiðnum
mönnum, en stundum með kristnum."
(Örvar-Odds saga, 269)
Oddur áskilur sér rétt til að vera í báðum
heimunum, hinum kristna og hinum
heiðna. Hann brúar bilið á milli þessara
heima og veldur það togstreitu sem spegl-
ast í persónu hans.
Þegar svo er komið vaknar spurningin
um það hvers konar persóna Oddur sé
eiginlega. Slík spurning á við um ýmsar
dularfullar hetjur fornsagnanna, eins og
t.d. Gretti, vegna þess að þeir taka á sig
ýmsar myndir og ferðast um ólíka heima.
Oddur er engin venjuleg fornaldarsögu-
hetja og því síður trúboði eða auðmjúkur
þjónn kristninnar. Þessi spurning er sett
beint fram þegar hann dulbýst, hittir Jólf
og kemur síðan til hirðar Herrauðs kon-
ungs sem förumaður. Hann villir á sér
heimildir, niðurlægir sig vísvitandi og
segist vera eldri en allt:
„Hverr eru félagi?" sagði konungr.
„Þat veit ek,“ sagði hann, „at ek em
hvívetna eldri, ok er hvárki vitit né
minnit heima hjá mér, ok hefik lengi
legit úti á mörkum nær alla ævi mína.
En bráð eru brautingja erendi, kon-
ungr, ek vil biðja þik vetrvistar." (301)
Áherslan á aldurinn er viðbót yngri gerð-
anna, sem kalla hann Næframann en ekki
Víðförul, og láta hann klæðast trjáberki.
Þegar börkurinn er rifinn af honum er um
að ræða táknræna endurfæðingu, að því er
Hermann Pálsson telur; hann sér í atriðinu
líkingu við eldfornan helgisið. Oddur er
förumaður sem gæðir flakkið nýrri merk-
ingu, en líka víkingahetja, kristinn ein-
setumaður og sá sem missir allt. Þetta er
þversagnakennt, Oddur sameinar and-
stæður í persónu sinni. Það hve langan
tíma sagan spannar eykur þversagnimar,
víkkar sögusviðið og hefur auk þess sögu-
legt gildi. Sagan sameinar t furðulega
langlífum einstaklingi fornan heim vík-
inga og kristnar hugmyndir.
Þessi heimur er raunar óþolandi fyrir
Odd. Hefðbundinn hetjuferill er skylda í
sögum af þessu tagi, en í Örvar-Odds
sögu er sú skylda hetjunni er þungbær.
Dauði félaganna veldur einsemd hans svo
hann hugleiðir hlutskipti sitt. Að því leyti
er hann sjálfhverf hetja sem hæfir lítt
hetjuheimi hefðbundinna fornaldarsagna.
Sérhver frásögn er sprottin úr eigin sam-
tíma og lífi. Fjórtánda öldin er fjarlæg
hefðum hetjuheimsins, en hlýtur þó að
móta sögupersónurnar. í safaríkri sögu
má því búast við að tímaskekkja komi í
ljós og spegli togstreitu milli frásagnar-
hefðar og samtíma.
Lífshlaup Odds og persóna hefja sög-
una hátt yfir hefð skemmtisagna með sið-
rænu ívafi. Þar hljóta að kristallast vanda
mál ritunartímans. Hér verður ekki farið
út í þá sálma, heldur bent á að sagan er að
þessu leyti frábrugðin sögunum um Ketil
og Grím og greinir sig frá ríkjandi form-
gerð fornaldarsagna. Oddur er fjarri því
að vera hefðbundin hetja. Merking sög-
unnar er miklu víðtækari en slíkar skorður
leyfa, og einmitt það gæðir hana lífi. Pers-
óna Odds er margbrotnari en aðrar pers-
TMM 1990:2
47