Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 67

Gísli Sigurðsson
Munnmenntir
og staða fræðanna
Á síðustu öld rannsakaði sérvitur náttúru-
fræðingur lífríkið í fjarlægum álfum og setti
fram þróunarkenningu sem tók öllum öðr-
um fram að vitleysu að því er talið var.
Hann gekk m. a. s. svo langt að draga álykt-
anir um þróun mannsins af skjaldbökum á
Galapagoseyjum. Lærðustu menn og sófa-
spekingar þessa tíma gerðu sér strax ljóst að
þetta var tóm vitleysa, teiknuðu skrípa-
myndir af náttúrufræðingnum í apalíki og
töldu að með þaulæfðri þrætubókarlist sinni
gætu þeir hrakið kenninguna. Smám saman
hefur mönnum þó orðið ljóst að kenninga-
smiðurinn var á réttri leið og kenningin
hafði það fram yfir sófaspekina að hún
byggði á víðtækum vettvangsrannsóknum
hins sérvitra fræðimanns sem var auðvitað
Charles Darwin. Bók hans Um uppruna teg-
undanna kom út árið 1859 og átti sér langan
aðdraganda í fræðunum en varð engu að
síður mikilsvert upphaf nýrra rannsóknar-
viðhorfa sem hafa mótast mikið síðan.
Því er þetta rifjað upp hér að nýlega hefur
Einar Már Jónsson sagnfræðingur tekið sér
fyrir hendur hér í Tímariti Máls og menn-
ingar að gagnrýna rannsóknir á sögum og
kvæðum í munnlegri geymd. Einar er mjög
orðmargur og óvæginn en draga má fram
tvö meginatriði í aðfinnslum hans:
I fyrsta lagi telur hann sig finna ýmsa
galla og mótsagnir í niðurstöðum úr vett-
vangsrannsóknum Milmans Parrys og Al-
berts B. Lords í Júgóslavíu á fyrri hluta 20.
aldar.
í öðru lagi telur hann ótækt að lifandi,
munnleg hefð skuli vera notuð til að varpa
ljósi á umhverfi og varðveislu fomra
kvæða á borð við eddukvæði.1
Umfjöllun Einars byggir nær eingöngu á
einni bók sem kom út fyrir þrjátíu árum,
The Singer of Tales eftir Albert B. Lord, og
tekur ekkert tillit til þess sem komið hefur
fram síðan á þessu sviði. Erfitt er að svara
framlagi þessu lið fyrir lið og hefja þar með
umræðu árið 1990 eins og ekkert hafi gerst
í þrjátíu ár. Til að leiðrétta misskilning og
glöggva lesendur Tímaritsins er þó nauð-
synlegt að gera nokkra grein fyrir þeim
vanda sem munnmenntarannsóknir hafa
fengist við á undanförnum áratugum og
meta hvernig þær rannsóknir geta gagnast
okkur við lestur fomra, norrænna kvæða.
Lýsing Lords er ekki umdeild
Eins og fram hefur komið urðu mikil tíma-
mót á sviði kenninga um munnlegan skáld-
skap með útkomu The Singer ofTales. Bók
þessi byggði á áðurnefndum vettvangsrann-
sóknum Lords og Milmans Parrys í Júgó-
slavíu og gjörbreytti hugmyndum manna
um varðveislu kvæða og sagna í samfélög-
um þar sem fomum fræðum er haldið á lífi
með munnlegri geymd. Upphaflega beind-
ust rannsóknir Parrys og síðar Lords að því
TMM 1990:2
65