Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 16

Og, og, og. Dacre lávarði leist vel á að
ég yrði barinn í dimmu sundi. Rana Kabb-
ani tilkynnti í sönnum stalínískum eld-
móði að rithöfundar ættu að vera „ábyrg-
ir“ gagnvart samfélaginu. Brian Clark
(höfundur Er þetta ekki mitt líf?, svo hlá-
lega sem það hljómar) sagðist styðja mig
en skrifaði viðurstyggilegt leikrit sem
enginn hefur fallist á að setja upp, sem
betur fer, undir nafninu Hver drap Salman
Rushdie?, og sendi mér það ef ske kynni
að mig vantaði lesefni.
Og í Bretlandi urðu menn vitni að því-
líkri afskræmingu opinberrar umræðu að
það er með ólíkindum. Látið var óátalið
að hvatt væri til morðs á strætum landsins.
(í Evrópu og Bandaríkjunum komu ríkis-
stjómir með snarræði sínu í veg fyrir slík-
ar áskoranir strax á frumstigi.) I sjón-
varpsþáttum voru áhorfendur í sjónvarps-
sal látnir segja álit sitt á því hvort ég ætti
að lifa eða deyja með því að rétta upp
hönd. Morð á manni (mér) varð að full-
gildu efni í skoðanakannanir meðal þjóð-
arinnar. Og smátt og smátt óx þeirri
skoðun fiskur um hrygg, sem látin var í
ljós af lýðskrumurum og biskupum, bók-
stafstrúarmönnum og John le Carré, að ég
vissi nákvœmlega hvað ég vœri að gera.
Ég hlyti að hafa vitað hvað mundi gerast;
því hefði ég gert þetta að yfirlögðu ráði,
til að notfæra mér þá athygli sem fylgja
mundi í kjölfarið. Þessi ásökun er nú orð-
in talsvert útbreidd, og ég neyðist til að
verja mig gegn henni líka.
Mig langar til að varpa fram nokkrum
spurningum: þegar Osip Mandelstam orti
ljóð sitt gegn Stalín, „vissi hann hvað
hann var að gera“ og verðskuldaði því líf-
látið4 Þegar stúdentarnir söfnuðust saman
áTorgi hins himneska friðartil að krefjast
frelsis, voru þeir ekki líka, vísvitandi, að
biðja um að uppreisnin yrði bæld niður
með þeim grimmilega hætti sem raun
varð á? Þegar Terry Waite var tekinn gísl,
var hann ekki búinn að vera „að biðja um
það“? Mér verður hugsað til Jodie Foster
í Óskarsverðlaunahlutverki sínu í The
Accused. Jafnvel þótt ég viðurkenndi (og
það geri ég ekki) að það sem ég gerði í
Söngvum Satans hafi verið bókmennta-
leg samsvörun þess að dilla sér blygðun-
arlaust frammi fyrir augum æstra karl-
manna, mundi það réttlæta það að manni
væri, ef svo má segja, nauðgað af hópi
manna? Er nokkur ögrun sem réttlætir
nauðgun?
Við ættum ekki að láta ofbeldishótanir
koma inn hjá okkur þeirri bábilju að fórn-
arlömb ógnananna beri ábyrgð á því of-
beldi sem hótað er. Ég geri mér samt ljóst
að það er ekki nóg að svara með því að
tala um hlutina. Það er heldur ekki nóg að
benda á að ekkert í líkingu við þessa deilu
hefur, svo ég viti, nokkurn tíma átt sér
stað í bókmenntasögunni. Hefði ég sagt
nokkrum áður en bók mín kom út að slíkir
atburðir mundu fylgja í kjölfar hennar,
hefði ég samstundis sannað að ásakanir
um sjúklega sjálfsánægju ættu við rök að
styðjast . . .
Satt er það að sumir kaflar í Söngvum
Satans hafa nú öðlast spádómseiginleika
sem valda meira að segja mér skelfingu.
„Guðlast þitt er ófyrirgefanlegt, Salm-
an . . . Að þú tefldir fram þínum orðum
gegn Orðum Drottins.“ Og svo framvegis.
En að skrifa draum byggðan á atburðum
sem áttu sér stað á sjöundu öld eftir Krist,
og að búa til myndhvörf fyrir átökin milli
mismunandi „höfunda" og mismunandi
„texta“ — að halda því fram að bók-