Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 58

Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 58
þeirri ljóðlínu sem er mismunandi. Við gæt- um hugsað okkur, að „þar er Ýmir byggði" hafi orðið til þegar kveðið var fyrir jötna, og „það er ekki var“ hafi komið fram á varir kvæðamannsins, þegar nihilistar hlýddu á. Þar sem goðafræðin var margbreytileg voru ýmsir fleiri valkostir til, og ef vel er að gáð skjóta þeir upp kollinum í þessari sigur- göngu kenninganna: Ár var alda þar er Auðhumla bjó. Hefði þetta nú ekki hljómað afskaplega vel, þegar kveðið var í baulusal? En hvert leiða nú slíkar bollaleggingar? Þær leiða kannske fræðimenn á ráðstefnur, en þær leiða því miður fræðin ekki mikið áfram. Hér verður að minna á eina megin- reglu, sem hollt er að hafa til viðmiðunar á þessum síðustu og verstu moldrykstímum: maður má aldrei láta blindast svo mjög af neinni kenningu að hann sjái ekki það sem liggur í augum uppi. Og þessari reglu ættu menn ekki að gleyma þegar þeir lesa þriðju vísu Völuspár. í henni koma að vísu fyrir formúlur, en þó er varla hægt að benda á nema tvær: „ár var alda“ og orðasambandið „jörð og upphiminn“. Þar sem formúlan „ár var alda“ (eða „ár var“) í öðrum eddukvæð- um gæti verið stæling á á Völuspá, er orða- sambandið „jörð og upphiminn“, sem kem- ur fyrir í norrænum kvæðum, sænskum rúnasteini og í öðrum germönskum málum, eina ótvíræða formúlan sem tryggt er að höfundur Völuspár gat stuðst við. Það er ekki mikið, en þótt þær væru fleiri er eitt fullvíst, eins og þegar hefur verið bent á: í því sem hægt er að kalla improvisasjón detta menn aldrei niður á sömu orðin eða sömu setningaröðina, og því er hér ekki um neinar improvisasjónir að ræða, heldur er það sem Konungsbók og Snorra-Edda hafa að geyma sama vísan, þótt á einum stað sé mikilvægur textamunur. Þessa vísu hafa menn kunnað utanað, enda sýnir vitnis- burður Hauksbókar að skrásetjari gat haft hana orðrétt eins og í Konungsbók, þótt hann hefði að sumu leyti aðra útgáfu af kvæðinu í heild. Það getur því engin kenn- ing tekið út af dagskrá þá spurningu hver sé upphaflegur texti þessarar vísu, og aðrar spumingar sem af henni leiða. Nú er vitanlega ekki loku fyrir það skotið, að í „upphaflegum texta“ kvæðis hafi verið einhver textaafbrigði, enda kemur slíkt fyr- ir í skáldskap „ritmenningarþjóða“, eins og sjá má af dæmi þeirra höfunda sem birta eða flytja verk sín í mismunandi gerðum. Það má því segja að þrennt komi til greina: 1) að textaafbrigðið hafi fylgt þriðju vísu Völuspár frá byrjun, 2) að texti Konungs- bókar eddukvæðanna af annarri ljóðlínunni sé réttari, 3) að texti Snorra-Eddu sé réttari. Til að varpa ljósi á þetta, er að mínum dómi aðeins ein leið til, og hún er sú að skilgreina hugsunina og þráðinn í vísunni og athuga um leið hvernig gerðimar tvær af annarri ljóðlínunni falla við hvort tveggja. Við getum byrjað á texta Snorra-Eddu, enda virðist sú uppskrift eldri. I vísunni eins og hún er þar er hugsunin ákaflega skýr. Byrjað er á því að setja fram ákveðna heim- spekihugmynd í tveimur fyrstu ljóðlínun- um: í upphafi var ekkert. Ár var alda það er ekki var. í síðustu sex ljóðlínunum er þessi hugmynd svo skýrð nánar með svipaðri aðferð og hin svokallaða „neikvæða guðfræði“ beitir, þegar reyna á að útskýra eitthvað sem hún telur yfirskilvitlegt: neindinni (tilveruleys- inu) er lýst með því að telja upp það sem ekki var til. Þegar vísan er lesin í þessari gerð, er það mjög sláandi hvemig neitanim- ar vísa aftur til orðsins „ekki“ sem sterk áhersla hvílir á, og mynda þannig skýran þráð þaðan gegnum ljóðlínurnar sex. í þess- 56 TMM 1990:2
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.