Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 100

og sameign alls mannkyns. Samt hefur
hún ekki verið þjóðnýtt af neinum yfir-
völdum eða slíkar tilraunir mistekist með
hrikalegum afleiðingum. Yfirvöld geta
látið virkja fossa og fljót en sögur og ljóð
sækja þau ekki eftir pöntun til þjóðanna.
Grískar fomaldarbókmenntir eða mið-
aldabókmenntir einsog Islendingasög-
umar eru á engan hátt séreign þjóðanna
sem sköpuðu þær. Shakespeare kemur
Dönum jafn mikið við og Englendingum
og þar fram eftir götum. í stuttu máli sagt:
hjörtun slá eins í Grímsnesinu og Súdan.
Eyrun sem heyra og augun sem sjá eru alls
staðar þau sömu.
En þrátt fyrir þennan alþjóðleik hafa öll
menningarsvæði sín sérkenni, sínar hefð-
ir, kenjar, dynti og tiktúrur. Hið stað-
bundna er efniviðurinn; sérkennin sem
gefa hverju menningarsvæði sína sér-
stöku töfra. En í frásagnarlistinni verða
þessi sérkenni aðeins tjáð með aðferðum
sem orðið hafa til í aldanna rás og eru því
sameign alls mannkyns. Búningur orð-
anna er því enginn þjóðbúningur. Með
orðum kallast heimsálfumar á einsog hús-
mæður milli svala.
Norræn frásagnarlist hvílir á gömlum
merg. í grein um Heimskringlu Snorra
Sturlusonar skrifar Halldór Laxness:
„Sjóræningjar, búhöldar og afdalakóngar
norðan af hjara veraldar rísa tignarstórir
úr ósannfróðlegri fomaldamótt sinni og
spyrna enni við himinhvelinu.“ Mætti
ekki með aðeins örlitlum tilfæringum
færa þessa lýsingu upp á ýmislegt í nor-
rænum nútímaskáldskap, til dæmis fær-
eyska töframanninn William Heinesen
sem lýsir litlum bæ líktog sjálf norður-
ljósin logi í götuluktunum?
Já, í bókmenntunum er oft ekki nema
spölkorn á milli alda; fortíðin ekki lengra
í burtu en næsta kjörbúð. Islendingasög-
umar, goðafræðin, Hávamál, Völuspá,
Fomaldarsögur Norðurlanda, ævintýri
H.C. Andersens, Kalevala, þjóðsögur,
munnmæli, þjóðtrú og fleira: allt myndar
þetta grunn norrænnar frásagnarhefðar og
skapar henni sinn sérstaka andblæ. Hér
liggja rætur raunsæis og hugarflugs,
ævintýra og ljóða.
Við lifum á menningarlegum grósku-
tímum, í heimi sem er að breytast. Orsakir
þessarar grósku eru margvíslegar: auknar
andlegar samgöngur, sjálfstæðisbarátta
þjóða, ótti við gereyðingu og fleira. Án
andans stæðum við enn í sporum villi-
mannanna með lurkana eða dýranna sem
eiga sér enga sagnahefð.
I frásagnarlistinni geymir mannkynið
jafnt þær stundir þegar hugurinn rís í sínar
hæstu hæðir sem og þá tíma þegar örvænt-
ingin er mest; og í þessari minningu býr
einmitt möguleiki mannsins til að læra að
meta gildi sitt og þar með að umgangast
hvem annan og jörðina svo sómi sé að.
Krafan um eyðingu herja er ekki svo fjar-
skyld þeirri fomu speki að maður sé
manns gaman.
Það hlutverk frásagnarlistarinnar að
varðveita andann og miðla „skaplyndi
mannanna" er hollt að hafa í huga nú á
tímum tæknihyggju og fjölmiðla, þegar
andinn klæðist skikkju staðreyndanna og
sjálf sönggyðjan birtist sem hlutlaus
fréttaskýrandi. Hún færir okkur ekki frétt-
ir af þeim „víðförla manni sem hraktist
mjög víða“ heldur er sýn hennar njörvuð
við samskipti valdhafanna.
I hinum fréttasjúka heimi nútímans em
frásagnirnar ekki fólgnar í könnun á
„skaplyndi mannanna“ heldur í upplýs-
98
TMM 1990:2