Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 17

menntir og trúarbrögð, líkt og bókmenntir
og stjórnmál, berjist um sama landsvæði
— er allt annað en að vita einhvern veg-
inn, fyrirfram, að draumur manns er um
það bil að verða að veruleika, að mynd-
hvörfin eru um það bil að verða efnis-
kennd, að átökin sem maður reynir að
fjalla um í verkinu eru í þann mund að
gleypa það, og útgefendur þess og bók-
sala; og mann sjálfan.
Það eru litlar sárabætur, að ég hafi allt-
ént ekki haft á röngu að standa.
Bækur velja höfunda sína; sköpunar-
starfið er ekki fullkomlega rökrænt og
meðvitað. En svo ég lýsi þessu eins heið-
arlega og ég get, er þetta það sem „ég vissi
að ég var að gera“ hvað varðar umfjöllun
um trúmál í skáldsögunni.
Eg einsetti mér að kanna, með aðferðum
skáldskaparins, eðli opinberunar og mátt
trúarinnar. Hin dulúðuga reynsla opinber-
unarinnar er augljóslega ósvikin. Þessi
staðhæfing setur trúleysingjann í bobba:
ef við föllumst á að dulspekingurinn, spá-
maðurinn, verði í raun og sannleika fyrir
einhvers konar yfirskilvitlegri reynslu, en
trúum samt ekki á yfimáttúrlega veröld,
hvað er þá á seyðil Meðal annars til að
svara þessari spurningu hóf ég að vinna
að sögunni um „Magún“. Mér var full-
kunnugt um að atvikið í kringum „sat-
anísku versin“ væri afar umdeilt meðal
guðfræðinga múslima; að farið var að
fjalla um líf Múhammeðs með eins konar
lotningu sem sumir mundu telja að væri
alls ekki í anda Islams, þar sem Múh-
ammeð sjálfur hélt því ávallt fram að hann
væri einungis boðberi, venjulegur maður;
og því væri málið ákaflega viðkvæmt. Eg
var sannfærður um að þar sem ég færi
ekki í launkofa með að ég væri að setja
saman skáldskap yrði sérhverjum lesanda
ljóst að ég væri ekki að reyna að falsa
söguna, heldur að láta skáldskapinn taka
við þar sem sögunni sleppti. Ætlunin með
að nota drauma, hugarflug, osfrv. var að
segja: það skiptir ekki máli hvort þetta á
„raunverulega“ að vera Múhammeð, eða
hvort atvikið kringum satanísku versin
átti sér „raunverulega“ stað; það sem máli
skiptir er að kanna hvað slíkt atvik gæti
leitt í ljós um hvað opinberun er, um það
að hve miklu leyti meðvituð skapgerð
dulspekingsins hefur áhrif á og tengist
hinum dulræna atburði; það sem skiptir
máli er að reyna að skilja hinn mannlega
þátt í opinberuninni. Skáldskapnum var
beitt í því skyni að skapa þá fjarlægð frá
veruleikanum sem ég hélt að kæmi í veg
fyrir að menn hneyksluðust. Ég hafði á
röngu að standa.
Jahilía, svo enn einu sinni sé beitt hinni
fornu arabísku frásagnaraðferð sem ég
greip oft til í Söngvum Satans, bæði „er
og er ekki“ Mekka. Margt af því sem lýst
er úr þjóðlífinu þar eru fengið úr sagn-
fræðilegum heimildum; en hún er líka
draumur um indverska borg (gatnaskip-
anin út frá einni miðju er með vilja látin
minna á Nýju Delhi), og, eftir að Gibreel
er farinn að dveljast í Englandi, verður
hún líka draumur um London. Sömuleiðis
er trú „Undirgefninnar“ bæði Islam og
ekki. I skáldskap eru staðreyndir notaðar
sem upphafsstaður og síðan hnitar hann
hringi í burtu til að kanna það sem honum
er raunverulega ætlað að fjalla um og ekki
er af sagnfræðilegum toga nema að litlu
leyti. Að koma ekki auga á þetta, að með-
höndla skáldskap eins og hann væri stað-
reynd, er að gera sig sekan um alvarlegan
hugtakarugling. Málið í kringum Söngva
TMM 1990:2
15