Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 56

munnlegum flutningi — að benda á augljós
mismæli kvæðamanns í þessum sama flutn-
ingi og birta réttan texta í athugasemd.* Svo
ætti það víst að vera nokkurn veginn aug-
ljóst, að þegar kvæði er á annað borð komið
í handrit, hvernig sem það kann að hafa
orðið til í byrjun, og er skrifað upp, kannske
aftur og aftur, getur það breyst og aflagast
með ýmsum hætti sem handritafræðin kann
nokkur skil á. Frá þessu sjónarmiði að
minnsta kosti er til „frumtexti“, sem sé sá
texti sem fyrst var skrásettur, og hvað sem
öðru líður er það verkefni útgefanda (og
skýranda líka) að reyna að komast sem næst
honum og leiðrétta eftir mætti þær villur
sem skotist hafa inn í uppskriftir.
Heilsurækt fræðanna er að mínum dómi
nokkuð þarfleg iðja og gæti „ádrepa“ Gísla
gefið tilefni til að halda henni áfram enn um
stund. En nú er mál að linni og kominn tími
til að snúa sér að einu lokaatriði, sem frá
vissu sjónarmiði mætti segja að sé kjarni
málsins. Eg get þó ekki stillt mig um að
skjóta hér inn einni leiðréttingu, sem leiðir
okkur reyndar í áttina að áfangastað. Eg hélt
því fram í ritdómi mínum, að skilningur
eldri fræðimanna á ramma Völuspár væri
rökréttur og í góðu samræmi við textann í
heild, en Gísli hafnar alveg slíkri röksemda-
færslu á þeim forsendum að „heildartext-
inn“ sé „til kominn með samsuðu óskyldra
handrita" (bls. 398), — hann sé sem sagt
tilbúningur fræðimanna sem ekki sé hægt
að byggja á. Þessi hugmynd kemur víðar
fram hjá Gísla, að í eldri útgáfum af Völu-
spá hafi verið birtur „blandaður texti“ og
við hann hafi fræðimenn stuðst áður fyrr í
túlkunum sínum á verkinu. Samkvæmt
„hinum nýju viðhorfum“ séu slík vinnu-
brögð ótæk og því leggur Gísli áherslu á að
í útgáfu sinni og skýringum við kvæðið fari
hann eingöngu eftir Konungsbókartextan-
um. „Við þetta birtist ný Völuspá lesend-
um“, segir hann í eftirmála útgáfunnar (bls.
94). En þetta er ekki rétt. Vinnubrögð fræði-
manna, sem höfðu annan skilning á ramma
kvæðisins en Gísli, voru miklu nákvæmari
og betur rökstudd en hann gefur í skyn, þeir
veltu fyrir sér mismun hinna ýmsa gerða
þess, og þá kom fyrir að þeir tækju þá
ákveðnu afstöðu að fara eingöngu eftir
Konungsbók. Um þetta mætti margt segja
(og að því var vikið í ritdóminum), en hér
nægir að vitna í grein eftir Régis Boyer um
uppbyggingu Völuspár, þar sem þessari
stefnu er fylgt: „I propose to work exclus-
ively with the Codex Regius version, al-
though I am well aware of the risks involv-
ed“.l) Það er því fjarstæða að halda því fram
að í túlkunum sínum á kvæðinu hafi fræði-
menn á undan Gísla sjálfum jafnan byggt á
„samsuðu" úr „óskyldum handritum" og
það sé einhver sérstök nýjung hjá honum að
taka þann kost að fara eftir aðalhandritinu
einu.
Þetta kann að virðast heldur lítilfjörlegt
smáatriði, en samt er rétt að spyrja: hvers
vegna einfaldar Gísli málin þannig að sú
mynd sem hann dregur upp verður að
minnsta kosti villandi. Og þá er sem sé
komið að kjarnanum, sem ég vildi benda á
í lokin: það hefur naumast farið fram hjá
lesendum „ádrepunnar“, að þær kenningar
sem Gísli aðhyllist, svo og skilningur hans
og notkun á þeim, gera honum ekki aðeins
kleift að koma með sínar skýringar á eddu-
kvæðunum, heldur leggja þær honum einn-
ig óbrigðult vopn upp í hendurnar. Þetta
kemur víða fram í „ádrepunni“, þannig að
upptalningin verður einhæf og þreytandi,
en hjá henni verður víst ekki komist: „Þetta
gerðu fræðimenn hér áður fyrr en nú tíðkast
það ekki lengur“ (bls. 396), „gallinn við
þessar aðfinnslur er að þær eru ekki lengur
til umræðu“ (sömu blaðsíðu), „þetta vanda-
mál er ekki á dagskrá“ (bls. 397), „það er
heldur ekki á dagskrá (. . .)“ (sömu blað-
síðu), „það er ekki hægt að segja að eitthvað
sé rangt á þeim forsendum að eldri fræði-
menn hafi haldið öðru fram“ (bls. 398).

54
TMM 1990:2