Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 36

Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 36
lógískar sögur. Ef við göngumst inn á þessa staðhæfingu verðum við að gera ráð fyrir því að á miðöldum hafi verið hér skipulegt samfélag þar sem fólk átti í flóknum og oft löngum deilumálum, réttaði reglulega í málum sínum, lýsti þeim atriðum sem tekist var á um og kom á sáttum en gat varla sagt hvert öðru frá þessum atburðum. Munnlegur eöa bóklegur uppruni? Þjóöfélagsleg lausn Frásagnarform íslendingasagna er ekki upprunnið í aðfengnum, ósveigjanlegum mynstrum, sögulegum textum sem menn lögðu á minnið eða listum með sagnaminn- um. Sögurnar byggja á þeirri sveigjanlegu tækni að smíða frásögn í kringum hina stuttu, endurteknu þætti daglegs lífs og deilna sérstaklega. Sögumaðurinn (hvort sem það var karl eða kona) mótaði sögu sína eftir málsmeðferð deilna; fyrirmyndin var sótt í mynstur félagslegrar hegðunar. Hver atburðurinn rekur annan í menningarlegu umhverfi þar sem lausn deilu byggir ekki á tilviljunarbundnum aðgerðum heldur hefð- bundnu ferli sem mótaðist af því hvernig þjóðfélagið starfaði. Til þess að segja sann- færandi sögu þurfti sögumaðurinn að vita hvernig tekið var á málum í þjóðfélaginu, þekkja nokkuð til ættfræði og hafa hug- mynd um þráðinn í hálfsögulegri sögu. Enda þótt áheyrendur á miðöldum hafi lík- ast til vitað hvernig tilteknar deilur yrðu leiddar til lykta var hægt að setja kjarna sögunnar fram á ólíkan hátt hverju sinni. Frá þjóðfélags-bókmenntalegu sjónar- miði hefur upphaf ritunar um miðja elleftu öld ekki úrslitaþýðingu fyrir uppruna ís- lendingasagna né heldur þau áhrif sem bók- menntir frá meginlandinu höfðu á tólftu og þrettándu öld. Þessir þættir höfðu mikið að segja varðandi fjölbreytni hinna slípuðu bóksagna en þeir eru ekki hið skapandi afl sem liggur að baki þeirra. Sjálft söguefnið var sá skapandi þáttur sem hafði úrslita- þýðingu: það er efnið sem lagði til bygging- una — íslenskar deilur og lausn þeirra. Ef þær kynslóðir sem uxu úr grasi eftir land- nám voru færar um að þróa víðtæk lög og flókið gerðardómskerfi og aðrar traustar leiðir til að leysa deilumál þá þurftu menn líka að geta sagt hver öðrum frá þeim flækj- um sem deilumálin lentu í, lagaklækjum, samningaumræðum og öðrum atburðum sem skiptu máli. Þessi þörf var fyrir hendi áður en ritöld gekk í garð, þ.e. þær tvær aldir sem hér var skipulagt þjóðfélag frá því um 930 til 1130. Á þessu langa mótunar- skeiði munnlegrar menningar voru íslensk- ir dómstólar, lög, þing og ríkjandi mynstur félagslegrar hegðunar sett af stað og fáguð. Með sögunum gat fólk á miðöldum fylgst með hvernig hægt var að beisla ofbeldi og vemda einstaklinginn innan eyjasamfélags- ins sem hér var. Flestar frásagnir Islend- ingasagna snerta efni sem koma við ákvarðanatöku, þar á meðal vangaveltur um siðferðileg og siðfræðileg efni. Áheyrendur höfðu ekki aðeins áhrif á efni sagnanna. Sjálfir sögumennirnir komu úr þeirra röð- um. Þetta tvennt, sögumaður og áheyrend- ur, tilheyrði sömu hefðinni. Með því að kljúfa þetta félagslega umhverfi og líta á sögumanninn eins og hann hafi verið skap- andi höfundur sem skrifaði fyrir fámennan hóp bókmenntamanna spillist sá skilningur sem við getum haft á samtengdum miðalda- sögum sem hjálpuðu fólki úr öllum lögum eyjasamfélagsins að búa sér til sjálfsmynd. Sögurnar snúast um endurtekin átök og lausnir deilumála og með því að rýna í þessa þætti fáum við tæki til að endurmeta tengsl miðaldasamfélagsins við bókmenntir sínar. Islendingasögur eru langt frá því að vera sögur um staðreyndir og enginn talar nú orðið um gamla bókfestuviðhorfið að munnleg saga hljóti að greina rétt frá stað- reyndum. Þjóðfélagsdeilur endurspeglast ekki beint í deilum í sögunum heldur hafa 34 TMM 1990:2
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.