Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 86

Stefán Snævarr
Listin og spekin
Tilraun um listspeki og nýstefnu
í þessari grein er fjallaö um nýstefnu eða módernisma í nútímabók-
menntum og tengsl þeirrar stefnu við raunhyggju og vísindaheimspeki.
Höfundur er andvígur hvers konar tómhyggju og afstæðishyggju í listrænni
umræðu. Hann leiðir að því rök að telji menn listdóma eingöngu bundna
smekk lendi þeir í mótsögnum.
„Um smekk skal ekki deila,“ sögðu Róm-
verjar hinir fornu. Ekki meðtaka allir
þessa fornu visku mótþróalaust, ágætur
heimspekingur spurði um hvern fjandann
menn ættu þá að deila! Auðvitað efast
enginn um að karpa megi um listasmekk
en margir telja útilokað að rökræða um
listir af einhverju viti. Þetta fólk telur
listdóma smekkbundna, háða okkar eigin
geðþótta ellegar fordómum samfélags og
samtíma. Ég ætla í þessari grein að gagn-
rýna þessa skoðun og sýna fram á að
skynsemisglætan geti upplýst orðræðu
okkar um listir. Inn í þessa gagnrýni mun
ég svo flétta íhugun um nýstefnu (mód-
ernisma), einkum og sérílagi eins og hún
birtist í bókmenntum.
Skynsemi og skáldskapur
Segjum nú að mér sé boðið í fína veislu
þar sem ég er svo heppinn að hafa fagra,
gáfaða og ljóðelska stúlku að borðdömu.
Ég sproka nú við sprundið um nokkra hríð
og í miðju samtalinu er borinn fram for-
réttur, dýrindis humar. En nú bregður svo
undarlega við að stúlkan tekur að gretta
sig í framan og sýnir öll merki þess að
ætla að fúlsa við kræsingunum. Undrandi
á svip spyr ég ljóðelska fljóðið hverju
þetta sæti. Hún svarar að bragði „Mér
finnst humar vondur“. Sem kurteis borð-
herra læt ég málið niður falla. En auðvitað
er kurteisi ekki það eina sem hindrar mig
í að ræða þetta mál frekar. Stúlkan getur
nefnilega tæpast rökstutt staðhæfingu
sína um humarinn svo skiljanlegt sé öðr-
um. Bragð er bragð er bragð. Ég reyni að
leiða samræðumar inn á nýjar brautir og
spyr sprundið hvernig því líki tiltekið
kvæði. Og hún svarar: „Afleitlega!“, nei-
kvæð að vanda. En nú er eðlilegt að biðja
hana um að tilgreina ástæður fyrir dómin-
84
TMM 1990:2