Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 10

sársaukafullir fyrir dreymandann. Þeir
eru „næturhefnd, refsing“ fyrir það að
hann er genginn af trúnni. Þessi maður,
sem reynir í örvæntingu að endurheimta
trúna, er gagntekinn, kvalinn, af efa-
semda- og vantrúarvitrunum og spurning-
um og staðhæfingum sem brjóta í bága
við trúna og verða æ öfgakenndari eftir
því sem á líður. Hann reynir árangurslaust
að flýja þær með því að berjast við svefn-
inn; en síðan flæða sýnirnar yfir landa-
mæri draums og vöku, þær fara að smita
daglegt líf hans; þær gera hann með öðr-
um orðum sturlaðan. Draumaborgin er
ekki kölluð „Jahilía“ til að „dára og níða“
Mekka Sharif, heldur vegna þess að trú-
leysið hefur varpað Gibreel aftur í það
ástand sem orðið lýsir. Tilgangur þessara
kafla er ekki fyrst og fremst að lasta eða
„afsanna“ Islam, heldur að lýsa örvænt-
ingarfullri sálu, að sýna að tapi maður
Guði eigi hann á hættu að týna lífi sínu.
Séu „hneykslanlegu“ kaflarnir skoðaðir
gegnum þessa linsu, verður margt skýr-
ara. „Atvikið í kringum satanísku versin“,
sem svo er kallað, hálf-sagnfræðileg frá-
sögn af því að í opinberun Múhammeðs
virtist um hríð gælt við þann möguleika
að hleypa þremur heiðnum gyðjum inn í
trúarbrögðin, sem hálfguðum, eða þeim
milligönguaðilum sem erkienglar voru,
og síðan því hvernig hann svo afneitar
þessum versum af því að þau séu inn-
blásin af djöflinum — þessu atviki er,
fyrst og fremst, ætlað vera meginóvissu-
atriðið í þeim draumum sem ofsækja
dreymandann með því að gera ljóslifandi
þær efasemdir sem hann hefur skömm á
en getur ekki lengur vikið sér undan.1
Öfgafyllsti efasemdakaflinn í skáldsög-
unni er þar sem sögupersónan „Persinn
Salman“ — sem ekki er svo nefndur til að
„dára og rægja“ Salman al-Farisi, félaga
Múhammeðs, heldur fremur sem háðsk
vísun til höfundar skáldsögunnar — viðr-
ar hinar mörgu efasemdir sínar. Vissulega
er tungutakið hér þróttmikið, háðst, og
ekki öllum að skapi, en hafa verður í huga
að þegar Gibreel er vakandi er hann gróf-
yrtur náungi, og það væri kynlegt ef
draumverurnar væru aldrei eins grófar
eða kjaftforar og sá sem dreymir þær.
Einnig ber að hafa í huga að þetta gerist
seint í draumnum, þegar ekki bara gömlu
sannindin eru að hrynja heldur er dreym-
andinn sjálfur að brotna saman, orðinn
verulega truflaður, meðal annars vegna
þeirra efasemda sem látnar eru í ljós með
svo ofsafengnum hætti.
Það var samt ekki bara þetta sem fyrir
mér vakti. Þegar gyðjunum þremur er
hafnað í draumútgáfu skáldsögunnar af
frásögninni af „satanísku versunum“ er
það líka til að vekja athygli á öðru, til
dæmis hvaða afstöðu trúin hefur til
kvenna. „Ber Honum (Guði) að eignast
dætur þegar þér eignist syni? Það væru
ójöfn skipti.“ Þannig hljóma erindi sem
enn er að finna í Kóraninum. Mér þótti
það þess virði að benda á að ein af ástæð-
unum fyrir því að gyðjunum var hafnað
hefði verið sú að þær væru kvenkyns.
Höfnunin felur ýmislegt í sér sem er vel
þess virði að hugleiða. Eg lít svo á að það
sé í verkahring bókmenntanna að draga
slíkt fram.
Eða þegar Persinn Salman, draumsýn
Gibreels, óskapast gegn þeirri áráttu
draumtrúarbragðanna að setja „reglur
fyrir allan fjandann“, þá er hann ekki bara
að kvelja dreymandann, heldur að biðja
8
TMM 1990:2