Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Síða 35

sögum sýndi að að þær væru flóknari bók-
menntir en þjóðsögur en hann taldi línulega
framsetningu þjóðsagna einkenna munn-
legar frásagnir.37 Síðan Olrik var og hét
hafa þjóðfræðingar hins vegar tekið að efast
um gildi svo afgerandi og altækra lögmála38
sem eru oft, eins og í þessu tilfelli, runnin
frá fræðimönnum sem stunduðu engar vett-
vangsrannsóknir. Hvað varðar íslendinga-
sögur og frásagnarform þeirra, sem er svo
nátengt íslensku eyjasamfélagi, þá eru al-
menn lögmál af þessu tagi enn meira ófull-
nægjandi og mjög misvísandi. Enda þótt
sögurnar séu ekki stuttar þjóðsögur liggur
ekki beint við að álykta að þær hljóti að vera
ritað söguform. Nýlegar rannsóknir hafa
einmitt dregið fram í dagsljósið margar
flóknar frásagnir sem afsanna þá fullyrð-
ingu að „margbrotinn“ þýði „ritaður.“ Til
dæmis má nefna Mwindo epíkina frá Mið-
vestur-Afríku en það er löng lausamálssaga
þar sem sjá má samþættingu atburðarása.'39
Sama má segja um serbókróatíska kvæðið,
„Bagdaðssönginn“.40 Þessar frásagnir koma
báðar beint úr munnlegri geymd og voru
skráðar með vettvangstækni nútímans.
Clover sækir sér einnig fræðilegan stuðn-
ing til Andreasar Heuslers og vitnar þrisvar
sinnum til fullyrðingar hans frá 1913:
„Þessi margbrotna aðferð [samþætting] er
miklu flóknari en svo að sagnamenn hafi
haft hana á valdi sínu fyrir ritöld. Við það
bætist að dýpt frásagnarinnar og stærð verk-
anna fer langt fram úr því sem hægt er að
bjóða upp á í munnlegum flutningi. (bls.
59-60,62, 198). Eitt helsta vandamálið við
að nota þessa fullyrðingu til að styðja al-
hæfingu um Islendingasögur er að Heusler
var ekki að tala um íslendingasögu eftir
óþekktan höfund. Eins og Clover bendir á
sjálf á fullyrðingin við konungasögu, þ. e.
Olafs sögu helga sem er mjög meðvituð
ævisaga eftir Snorra Sturluson og hluti af
Heimskringlu. Enda þótt Heusler hafi skoð-
að konungasögurnar sem bókmenntaverk
þá leit hann ekki á íslendingasögur í sama
ljósi og því virðist það vera nokkuð langsótt
að nota fullyrðingu hans til að styðja alls
ólíkar hugmyndir.41
Rannsóknarviðhorf Carolar Clover bygg-
ir á þeirri forsendu að sögurnar hafi ekki
verið ætlaðar mjög breiðum áheyrendahópi
í þjóðfélaginu heldur verið ritaðar bók-
menntir sem fámennur hópur bókmennta-
manna las. Þrátt fyrir vitnisburð sagnanna
sjálfra um að blandaður hópur fólks hafi
hlustað á þær þá lítur hún framhjá vits-
munalegum hæfileikum hlustenda og hafn-
ar möguleikum munnlegrar frásagnartækni.
Hún gefur sér þá forsendu að munnleg saga
hafi verið einföld saga sem menn Iögðu á
minnið. í samræmi við þetta viðhorf er gert
ráð fyrir því að áheyrendur sem hlustuðu á
upplestur sögu hafi í mesta lagi getað haft
af því nokkra skemmtun og aðeins:
getað fylgst með almennri framvindu
sögunnar (sem þeir þekktu líkast til að
einhverju leyti). En vegna þess að sög-
umar voru lesnar í köflum er ólíklegt
að áheyrendur hafi kunnað að meta
vönduð bókmenntaleg smáatriði í
heildarsöguþræðinum — hvemig allar
hliðarsögumar tengjast saman, lang-
tíma forspár og hliðstæður og tíma-
þáttinn þegar tvennum sögum fer fram
samtímis. Þetta eru bókmenntaleg ein-
kenni sagnanna, ætluð lesendum sem
lesa fyrir sjálfa sig. Líkt og lesendur
rómansa í óbundnu máli þótti þeim
„þjálfun minnisins eftirsóknarverð í
sjálfri sér og hún veitti þeim ákveðna
fullnægju." 2
Getur verið að lestur í einrúmi þurfi að
koma til svo að menn hafi gaman af því að
þjálfa minnið? Clover staðhæfir að áheyr-
endur og munnleg frásagnartækni ráði ekki
við aðrar sögur en þær sem láta allt gerast í
„réttri röð“ og það útilokar allt nema krónó-
TMM 1990:2
33