Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 29

félli að eðlilegri atburðaröð. Ef til vill hafði
höfundurinn heimildir sem voru í tímaröð
og gáfu honum því tilefni til að kljúfa frá-
sögnina svona niður“ (bls. 162).
Hugtökin „eðlilegur“ og „náttúrulegur'1
hafa verið gegnumgangandi í rannsóknum
formalista á íslendingasögum. Vésteinn
Olason var ósammála hugmyndum Anders-
sons um uppstokkun Eyrbyggja sögu:
Hætt er við að margir nútímahöfundar
mundu leggja kollhúfur ef jafnan væru
gerðar til þeirra kröfur um „straight
narrative" og „normal order". Það er
einmitt með þessari samfléttun ein-
stakra þátta sem höfundi tekst að skapa
heild úr efni sínu. Ef hann hefði farið
að eins og Anderson leggur til, hefði
sagan klofnað sundur í marga hluta.
Með því að láta mörgum sögum fara
fram í einu skapast sú breidd í frá-
sögnina sem nauðsynleg er ef efnið á
að rúmast í einum og sama ramma.
[. . .] Með sanni er hægt að segja að
sagan fjalli um deilur höfðingjaætta á
Snæfellsnesi á ákveðnu tímaskeiði.21
Og Steblin-Kamenskij setti fyrirvara um að
sex hluta formgerðin væri of almenn til þess
að veita innsýn í samsetningu sagnanna:
Það er auðvitað ekki tækni höfunda
við byggingu sagnanna, sem skiptir
flestum þeirra greinilega í kynningu á
deiluaðilum, framgang deilumála, há-
mark þeirra, hefndir, sættir og eftir-
leik, heldur er þetta raunsæ lýsing á
því, hvemig framvindu deilumála var
venjulega háttað í reynd. Skipuleg
bygging sögu er undir því komin, að
hún fjalli um eina deilu, þ.e. að deilan
sjálf hafi heilsteyptan söguþráð, t.d.
deilumálin í Hrafnkötlu. En sumar
sögur fjalla um deilur, sem margir eru
flæktir í, eða taka við hver af annarri,
svo sem í Eyrbyggju. Þar verður bygg-
ing miklu flóknari, þar geta verið all-
margar kynningar á deiluaðiljum,
margir tindar í frásögninni, og þar
fram eftir götunum. Tilraunir til að
þrengja ofangreindri formúlu upp á
slíka sögu hafa það eitt sér til ágætis
að staðfesta, hve tilgangslaust er að
skilgreina á algerlega formlegan hátt
22
þau bókmenntaverk ...
Enda þótt enn sé vitnað til kenningar And-
erssons í sambandi við frásagnarútdrætti þá
hefur Andersson sjálfur endurskoðað við-
horf sitt til hetjuarfleifðarinnar: „Þrátt fyrir
að mörg atriði séu fengin úr hetjuhefðinni
þá eru grunnviðhorfin þjóðfélagsleg en
ekki hetjuleg eins og oft hefur verið haldið
fram. Hetjusagan legguráherslu áafrek ein-
staklingsins án þess að líta til þjóðfélags-
legra afleiðinga en íslendingasögur leggja
áherslu á sættir. Hetjukvæðinu lýkur á há-
punkti harmleiksins en íslendingasögur
leysa deilumar og koma á friði. Sögurnar
eru ekki blóði drifnar sögur um hetjur sem
svífast einskis heldur frásagnir af tíma-
bundnum óróa í venjulegu þjóðfélagi."23
Þó að Andersson hafi viðurkennt að ís-
lensk þjóðfélagsgerð endurspeglist í sög-
unum þá hefur hann ekki endurskoðað
hugmyndir sínar um formgerð sagnanna í
ljósi þessa nýja viðhorfs. í sömu grein held-
ur hann fast í sína upphaflegu sex hluta
formgerð þegar hann greinir heildarform
sagnanna og tekur dæmi af Hænsna-Þóris
sögu.24 Framlag Anderssons til heildar-
formgerðar íslendingasagna hefur verið
mikilvægt og gert mörgum miðaldafræð-
ingum kleift að átta sig á grundvallargerð
athafna og persóna í þessari bókmenntateg-
und sem annars virðist svo sundurleit. En
Andersson viðurkennir sjálfur þörfina á að
ganga lengra en hann gerði í rannsókn sinni
1967 og athuga hinn þjóðfélagslega þátt
bókmenntanna.
TMM 1990:2
27