Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 71

Kenning Lords um eðli munnlegs skáld-
skapar er ennþá í mótun. Spumingin stend-
ur þó ekki um hvort hún sé altæk og gildi
alltaf óbreytt um alla menn á öllum tímum.
Með því að gangast inn á forsendur munn-
legu kenningarinnar, eins og ég hef reynt að
gera við lestur minn áeddukvæðum, erekki
verið að taka bók Lords sem trúarrit heldur
rannsaka munnlega menningu liðins tíma
með því að bera hana saman við lifandi,
munnlega hefð í öðrum löndum. Það merki-
lega er að Einar Már virðist einmitt halda
að slíkur samanburður bjóði upp á ýmsar
nýtilegar leiðir í rannsóknum þegar hann
segir: „Það er undarlegt hvað norrænum
fræðimönnum sést oft yfir að það má hafa
töluvert gagn af þeim spjöllum sem mann-
fræðingar kunna að segja af fjarlægum
þjóðum og sækja til þeirra margvíslegar
hugmyndir." (bls. 63)
Upplýsingar um íslenskt samfélag til
foma verða alltaf fábreyttar ef við rýnum
eingöngu í þær ritheimildir sem héðan hafa
varðveist. Slík einsýni getur jafnvel leitt til
þess að heimildimar fái sjálfstætt gildi sem
hlutir (eins og menn sjá dæmi um af hand-
ritunum okkar) en veruleikinn sem þær
komu úr hverfi í skuggann. Ef við viljum
hugsa upp eitthvert umhverfi utan um
mannlíf í fomöld þá dugar skammt að styðj-
ast eingöngu við það sem okkur finnst lík-
legt að hafi verið þegar við sitjum heima í
sófa og hugsum málið. Hins vegar geta
samanburðarrannsóknir, eins og þær sem
bók Lords er mikilsvert framlag til, stórbætt
aðstöðu okkar vestrænna nútímamanna á
þessu sviði. Rannsóknir á þjóðum sem ætla
má að standi að einhverju leyti á svipuðu
menningarstigi og íslendingar til forna og
búa við aðstæður sem eru sambærilegar við
þær sem við vitum að hér voru, geta m.ö.o.
lagt mikið af mörkum við að draga upp
heilsteyptari mynd af hinu forna þjóðfélagi
og þeirri menningu sem þá var við lýði en
okkur stendur til boða með öðrum rann-
sóknaraðferðum. Slíkur samanburður ætti
til dæmis að geta varpað nýju ljósi á hina
innlendu munnlegu orðlistarmenningu og
samspil hennar við ritmenningu kirkjunnar
en af því samspili spruttu þær bókmenntir
sem teljast til helstu heimsafreka íslend-
inga: íslendingasögur og eddukvæði.
* * *
Með þessum orðum vil ég ljúka umræðu
okkar Einars Más Jónssonar um munn-
menntir og forn kvæði. Kenningar um
munnmenntir hafa verið í örri þróun á
undanfömum áratug og í allri umræðu um
þær verða menn að kynna sér hvað aðrir
hafa verið að rannsaka, hugsa og skrifa eftir
að skipulögðu skólanámi þeirra sjálfra lauk.
Þetta finnst Einari að vísu fráleit hugmynd
og líkir henni við þann sið táninga að þurfa
jafnan að þekkja nýjasta dægurlagið. Hann
áttar sig hins vegar ekki á því að það er
munur á að aðhyllast nýjustu kenningar
gagnrýnislaust og hinu að setja sig inn í þær
og taka afstöðu að því loknu. Ef menn gera
það ekki er hætt við að fari fyrir þeim eins
og manni sem fyndi bók Charles Darwin
Um uppruna tegundanna í hillu hjá sér og
tæki sér fyrir hendur að leggja að velli líf-
fræðirannsóknir nútímans með því að beita
heimatilbúnum sófarökum sínum til að
hrekja þá kenningu sem þar er sett fram.
Grein þessi er sú fjórða í skoðanaskiptum okkar
Einars Más Jónssonar sem spruttu af löngum, glað-
hlakkalegum og harðorðum ritdómi hans hér í
Tímaritinu (3:88, bls. 381-88, „Góður veðurviti")
um útgáfu mína frá 1987 á Hávamálum og Völu-
spá. Ég svaraði dómnum í næsta hefti (4:88, bls.
395-400, „Fordómar fáfræðinnar") þar eð ég taldi
að Einar hefði lítið kynnt sér þær fræðilegu for-
sendur sem útgáfan byggði á og felldi því dóma
sem kæmu henni ekki við. Aftan við þá grein má
finna tilvísanir í nokkur rit sem um þessi fræði
fjalla. í fyrsta hefti Tímaritsins árið 1990 (bls.
TMM 1990:2
69