Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 46

að nokkru leyti sama sagnaheimi, en höf-
undar Örvar-Odds sögu og Ans sögu bog-
sveigis brjóta umgerð hefðarinnar og
bæta við atriðum sem auðga sögurnar og
dýpka.
Hrafnista var nálægt nyrstu mörkum
mannheima. Þar fyrir norðan voru göldr-
óttir Finnar, Bjarmar, tröll og illþýði, sem
Hrafnistumenn stríddu við með góðum
árangri. Þó var mennska Hrafnistumanna
ekki einhlít, Hallbjörn var hálftröll og
Ketill var í vinfengi við nokkur tröll og
gat Grím loðinkinna með laglegri tröll-
konu. Hrafnistumenn voru goðsagna-
kenndir útverðir bændasamfélagsins og
bjuggu sem slíkir yfir eðli manna og
jötna. Goðsagnir miðla jafnan á milli
tveggja heima eins og í þessu tilviki, því
söguhetjurnar eru að hálfu mennskar og
að hálfu ómennskar. Goðsagnaefnið er
augljósast í Ketils sögu hængs og Gríms
sögu loðinkinna, en þó bera þær þess
merki að hafa tapað einhverju af þessu
goðsagnaeðli. Til eru goðsagnir þar sem
þessi tengsl tveggja heima eru dramatísk
þungamiðja. Sjá má tilhneigingu til þess
hjá Katli hæng. Ástarævintýri hans með
Hrafnhildi Brúnadótturerefni í drama, en
það koðnar niður því sagan er skemmti-
saga í samfélagi sem fyrir löngu er vaxið
frá þeim spurningum um uppruna manna,
sem goðsagnir fást einatt við. Ketill drep-
ur tröll lesendum eða áheyrendum til
skemmtunar, en goðsagnainntakið er
steinrunnið. Ferð Odds til Bjarmalands er
hefðbundinn liður í ferli fornaldarsögu-
hetju, og hefur þann tilgang að sanna
hetjuskapinn, ferðin er af öðrum toga en
goðsagan. Án bogsveigir hafði öðrum
hnöppum að hneppa en að slást við tröll.
Þó er spaugileg athugasemd um það mál
í lok sögunnar. Þá flytur Án heim til
Hrafnistu og „átti oft at berja um þær
skinnkyrtlur norðr þar“.6 Þessi setning,
sem varla er upprunaleg í sögunni, þjónar
þeim tilgangi að finna Áni stað í sam-
félagi Hrafnistumanna, sem upphaflega
var heimur trölla og forynja.
Örvar-Oddur: Píslarsaga
Oddur víðförli var tragískur ferðalangur í
tíma og rúmi. Hann varð 300 ára gamall
og þegar allar gerðir sögunnar eru lagðar
saman, þvældist hann frá Berurjóðri og
Hrafnistu til Finnmerkur, Bjarmalands,
Risalands, Elfarskers, Svíþjóðar, Bret-
landseyja, Irlands, Danmerkur, Sámseyj-
ar, Garðaríkis, Grikklands, Sikileyjar,
Akvitaníu, Jórsalalands, Sýrlands, Ung-
verjalands, Vargeyja, Saxlands, Frakk-
lands, Flæmingjalands, Hellulands, Geir-
röðargarða, Húnalands, Bjálkalands,
Hólmgarða, Gallíu og endaði loks í
Hrafnistu og Berurjóðri. Hann komst yfir
megnið af þekktum heimi síns tíma, auk
7
mikilla hugarheima.
Munurinn á elstu gerð og miðgerð er sá,
að miðgerðin teygir á stflnum, hann er
orðfleiri og oft skýrari. Fáeinum atriðum
er sleppt en önnur nánar útfærð. Til dæmis
skýrist lýsing Odds í upphafi miðgerðar
við að sviðsetja orðaskipti þeirra fóstur-
feðga um hirðuleysi Odds með örvar sín-
ar. Oddur krefst þess að Ingjaldur fómi
uppáhaldshafri sínum í örvamæli handa
sér. Það sýnir einþykkni hans og sjálf-
stæði. Þemu sem liggja undir yfirborði
frásagnarinnar í elstu gerð eru oft dregin
fram í dagsljósið. Yngsta gerðin fylgir
miðgerð, en bætir við ævintýrum, mest
viðskiptum Odds við ófreskjuna Ögmund
Eyþjófsbana. Rosemary Power telur að
44
TMM 1990:2