Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Qupperneq 55

Einar Már Jónsson
Heilsurækt fræðanna
Munnleg geymd og eddukvæði — niðurlag
í fyrri hluta greinarinnar voru sýndir vankantar á kenningum um munnlega
geymd skáldskapar, en nýlega hefur Gísli Sigurðsson beitt slíkum kenning-
um á eddukvæði. í niðurlagi greinarinnar, sem hér er birt, er meðal annars
tekið dæmi úr þriðju vísu Völuspár og leidd rök að því að kvæðið sé ekki
sprottið úr síbreytilegri hefð, eins og kenningin um munnlega geymd
kveður á um, heldur hafi það orðið til á ákveðnum tíma og við ákveðnar
aðstæður. Höfundur telur að textafræði sé vanmetin en kenningar um
formúlur í skáldskap ofmetnar í fræðum Gísla Sigurðssonar.
4. Gabbending
Gísli Sigurðsson byggir því útgáfu sína á
Völuspá og Hávamálum á grundvelli sem
reynist ónothæfur. Þetta er nógu slæmt, og
ekki bætir það úr skák að hann fylgir kenn-
ingunum svo í blindni, eins og reyndar var
bent á í ritdóminum, að hann lætur þær gera
sér ýmsar grálegar skráveifur sem unnt
hefði verið að forðast með sæmilegri gagn-
rýni, þannig að málið verður jafnvel ennþá
verra en efni stóðu til. Þar sem kenningin
segir að munnlegt kvæði hafi orðið til í
hvert skipti sem það var flutt og uppskrift
sé einungis heimild um einn flutning, legg-
ur hann að jöfnu handrit af Völuspá og
slíkan flutning kvæðisins og vill fylgja einu
handriti í blindni: þótt hægt sé að færa rök
að því að í því séu villur og annað handrit
geymi réttari texta vísar hann því á bug með
þeim orðum að kvæðið sé svona „og ef
menn eru óánægðir með það þá er því miður
of seint að kvarta við skrifara Konungs-
bókar frá 13. öld um að hann hefði átt að
skrifa eitthvað annað en hann gerði“ (bls.
397). A slíkum forsendum notar hann mjög
vafasaman texta Konungsbókar af tveimur
fyrstu línum Völuspár, þar sem texti annars
handrits er mun meira traustvekjandi, til að
setja fram mikla kenningu um umgerð
kvæðisins. Hér er rétt að staldra við og
íhuga málið: ef menn tækju Gísla alvarlega
væru þeir vamarlausir gagnvart hvaða rit-
villu í handriti sem væri og ættu á hættu að
byggja heilu kenningarnar á dittógrafíu eða
haplógrafíu. En það er næsti bær við að lesa
fomkvæði út úr jökulrispum, og er óþarfi að
taka þannig frá háðfuglum vorum vinnuna
við að skopstæla fræðimenn. Gísla hefði
verið nær að hugleiða fordæmi meistara
síns Lords, sem er ekkert hræddur við það
— þótt hann trúi að kvæði „verði til“ í
TMM 1990:2
53