Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Qupperneq 102

Og sé farið enn lengra aftur í tímann, þá
gerðu höfundar íslendingasagnanna held-
ur ekki neinn greinarmun á raunsæi og
hugarflugi. Þvert á móti lýstu þeir hvers
kyns furðum sem bláköldum veruleika. í
Eyrbyggju hrannast óveðursský yfir bæ
nokkrum, blóði rignir og verkfærin sem
til voru á staðnum þomuðu aldrei. í fom-
Og séfarið enn lengra aftur
í tímann, þá gerðu höfundar
Islendingasagnanna heldur
ekki neinn greinarmun á
raunsæi og hugarflugi.
aldarsögum Norðurlanda er kominn meiri
skessuleikur í málin, enda eru þær að
mörgu leyti forveri hins svonefnda
groddaraunsæis.
Af þessu má sjá hve auðug hefð býr að
baki norrænum bókmenntum sem kalla
má raunsæjar sé hugtakið ekki afbakað.
Eitt einkenni nútímalegrar frásagnarlistar
er að hve miklu leyti hún sækir efnivið
sinn í fábreytilegan hvundaginn, í veröld
þorpa, borgarhverfa og þar fram eftir göt-
um, og að mörgu leyti má segja að á
síðustu árum og áratugum hafi bókmennt-
imar færst nær kjama alþýðlegrar frá-
sagnarlistar sem, einsog allir vita, ein-
kennist öðru fremur af ýkjum, hjátrú og
smásmugulegri nákvæmni; því sem er
ótrúlegt en satt. Því meir sem höfundur
nálgast kjarna veruleikans, því hærra
flýgur andinn.
Það sem skynsemishyggjan lítur á sem
tvo aðgreinda póla sér skáldskapurinn
sem eina heild, ævintýrið og veruleikann
í einni sæng. Andinn er ekki aðeins afurð
heimsins heldur skapar hann jafnframt
þennan sama heim. Draumar og hugsanir
eru líka veruleiki. Sé sá veruleiki van-
ræktur er enn meiri hætta á að grámi skyn-
seminnar verði sorta sínum að bráð.
Skáldskapurinn er því sendiherra vonar-
innar; hin raunsæja ímyndun.
Hvert sem maðurinn fer skilur hann eft-
ir sig slóða af orðum; atvik í frásögur
færandi. Jörðin er eitt stórt sögusvið; og
af því að hún er hnöttótt er miðja hennar
þar sem hver jarðarbúi er staddur hverju
sinni. Allt tal um stórar þjóðir og smáar
þjóðir, jaðarsvæði, heimshorn, útkjálka-
menningu og fleira í þeim dúr er því fyrst
og síðast tjáning á ríkjandi valdahlutföll-
um.
Frammi fyrir andanum eru þjóðir
hvorki litlar né stórar og stærstu menning-
arafrekin hafa oft verið unnin fjarri þeim
slóðum sem taldar eru miðja jarðar og
nafli heimsins. Það ereinnig athyglisverð
þversögn að á sama tíma og gervihnettirn-
ir svífa og sama popplagið heyrist úr nær
öllum útvarpstækjum heims leitar hin list-
ræna sköpun æ meir á slóðir hins sérstaka:
þess staðbundna og þjóðlega. Sá sem
heldur að sköpun menningarafreka sé í
einhverju samræmi við fréttayfirlit sjón-
varpsins fer villur vega.
Þeir sem sömdu íslendingasögurnar
voru gæddir hæfileikum til að koma
heimssögulegum veruleika fyrir með
fáum og einföldum orðum í litlu dæmi.
Þeir kunnu að draga upp myndir sem
útheimtust til æsilegrar frásögu, oft af
mönnum sem enginn kannaðist við
annarsstaðar að, úr marklitlum pláss-
um [...]
100
TMM 1990:2