Tímarit Máls og menningar - 01.09.1998, Page 141

PÓSTMÓDERNISMI SEM HEIMSPEKILEGT HUGTAK
sé enn íyrirheit. Lyotard og Foucault eru efins um hugmyndir Habermas um
að hægt sé að finna skynsemi sammannlegan, sameiginlegan grunn sem við
tækjum ákvarðanir út frá og sem gæfi okkur tækifæri til að að komast að
samstöðu um mál. Þeirra afstaða til upplýsingar er tvíbentari. Annars vegar
stunda þeir afhjúpandi gagnrýni í anda upplýsingar sem á að hafa frelsandi
áhrif og að því leyti líta þeir á sig sem arftaka Kants. Hins vegar eru Foucault
og Lyotard haldnir vantrú á samhæfandi lausnir. Þeir óttast að samhæfing
hljóti að leiða til útilokunar hins sérstaka og einstaka. Algild viðmið hafa að
þeirra dómi í för með sér að hið sérstaka verður útundan. Alhæfing felur í
sér útilokun. Útilokunarhættan og mismunun jaðar- og minnihlutahópa
sem hún orsakar fær einmitt Butler til að hafna algildum viðmiðum sið-
fræði. Þrátt fýrir að Lyotard hafni algildum réttlætisviðmiðum leitast hann
af alefli í síðustu ritum sínum við að finna siðferðileg viðmið sem geti
komið að gagni í fjölhyggju- og fjölhópasamfélögum samtímans.15 Höf-
undar eins og Lyotard og Foucault þreyja því í skapandi togstreitu afstæðis
og algildis.
Togstreita módernisma og póstmódernisma er það sem mest ögrar sið-
fræði okkar tíma. Heimspekileg siðfræði verður að leitast við að samræma
afstæði, sem á sér rætur í fjölhyggju samtímans, og algildi grundvallar
siðferðilegra viðmiða upplýsingarinnar. Þetta er hið óleysta verkefni upp-
lýsingarinnar sem hún verður að inna af hendi á tímum fjölhyggju, fjöl-
menningar og fjölhópasamfélagsins.
Aftanmálsgreinar
1 Erindi sem flutt var hjá Félagi áhugamanna um heimspeki í Reykjavík í maí 1998. Ég þakka
Gunnari Harðarsyni gagnlegar ábendingar.
2 Guðni Elísson birti grein í TMM 1 /1998 þarsem hann hafnar skoðun Kristjáns á því sem
hann telur vera póstmóderníska kennslufræði. Matthías Viðar Sæmundsson og Gunnar
Harðarson hafa í blaðagreinum varið hinar svokölluðu póstmódernísku kenningar fyrir
sleggjudómum Kristjáns um þær, svo nokkrir gagnrýnenda séu nefndir. Sjá ennffemur
grein Þorsteins Gylfasonar í þessu heffi TMM um greinaflokk Kristjáns.
3 Vissulega má setja aðra heimspekinga í þennan hóp, en þar sem umfjöllun mín um „veika
póstmódernista“ afmarkast við Foucault og Lyotard tíni ég ekki fleiri til.
4 Immanuel Kant, „Svar við spurningunni: Hvað er Upplýsing?“, 379-386; Michel Foucault,
„Hvað er Upplýsing?“, 387-405; Jurgen Habermas, „ör í hjarta samtímans", 406-412,
Skírnir 167,1993.
5 Magnús Diðrik Baldursson, „Samtíminn hugtekinn", Skírnir 167,1993, 364.
6 Christoph Jamme, „Grenzziehungen. Die Vernunft in der moderne. Einleitung", sami
(ritstj.), Grundlinien der Vernunftkritik, Frankfurt. M. 1997,21.
7 Jiirgen Habermas, Erkenntnis und Interesse, Frankfurt M. 1968.
8 Jean Francois Lyotard, La condition postmoderne, Paris 1979, 30-31.
9 Magnús Diðrik Baldursson, „Hugleiðing um formgerðarbyltingu fjölskyldunnar“, Jón
TMM 1998:3
www.mm.is
139