Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Qupperneq 43

BERTOLT BRECHT 1898-1998
vörur hjá Bertolt Brecht," orti Erich Kástner í kvæði sem hann kallaði
„Súrabaja-Johnny 11“ og var stæling á samnefndum söng Brechts, en sá
studdist nokkuð við ballöðu eftir Kipling.38 „Verk eftir Brecht sem John Gay
samdi fyrir tvöhundruð árum,“ skrifaði gagnrýnandinn Alfred Kerr um
Túskildingsóperuna. Og Kerr sakaði Brecht um ritstuld: hann hefði að vísu
sagt frá því að nokkrir söngvar væru .lagaðir eftir Villon', en ekki getið um
K.L. Ammer sem þýtt hefði Villon á þýsku. Brecht svaraði og gekkst fúslega
við því að 25 línur af 625 í söngvunum í leikritinu væru orðrétt uppúr
þýðingu Ammers, en hann hefði því miður gleymt að taka þetta fram. Og
það stafar, sagði hann, af „hirðuleysi mínu um eignarrétt í andlegum efn-
um“. Sú yfirlýsing fór mjög fyrir brjóstið á mörgum, meðal annars brást
Kurt Tucholsky hart við. Aðrir, þeirra á meðal Karl Kraus, tóku hinsvegar
upp hanskann fyrir Brecht. I framhaldi af þessu svari gekk hann enn lengra
og komst svo að orði að blómaskeið í bókmenntum einkenndust nánast æv-
inlega af því að höfundar stunduðu ritþjófnað af vammleysi og þrótti. En rit-
stuldur gæti aldrei bjargað lélegu verki. Til að iðka hann þyrfti hæfileika,
annars væri hætta á að málfræðilega rétt setning styngi um of í stúf við illa
stílaðan textann í kring.39
Þetta kunna að þykja umdeilanlegar skoðanir. En ef Villon-stælingar
Brechts eru bornar saman við þýðingar Ammers kemur í ljós að þar eru á
ferðinni ný kvæði þráttfyrir línurnar 25. Þeir staðir eru þó athyglisverðastir
þar sem lítil orðalagsbreyting gerir gæfumuninn. Siðferðileg fordæming
Fuegis og fleiri á þessum vinnubrögðum Brechts byggist á þeirri hugsun að
höfundur skuli forðast einsog heitan eldinn allar hugmyndir sem aðrir hafi
fengið og komið orðurn að, það er: „eigi“. Óþarfi ætti að vera að benda á að
þetta viðhorf er mjög ungt í bókmenntasögunni. Lengstaf hafa vinsæl yrkis-
efni, margnotuð þemu gengið á milli höfunda, og það var fyrst og fremst úr-
vinnslan sem skildi á milli feigs og ófeigs. Þannig vann Snorri Sturluson,
þannig vann Shakespeare, þannig vann Moliére, þannig vann Goethe. Og
þannig hafa reyndar fleiri höfundar en Brecht unnið á þessari öld, og ætti að
duga að nefna hér þá Halldór Laxness, James Joyce og Ezra Pound. Allir hafa
þeir ausið af þeim nægtabrunni sem arfleifðin er á þann hátt að eitthvað nýtt
hefur orðið til. Þannig hafa einnig tónskáld og myndlistarmenn löngum
unnið og vinna enn.
Með þessu er ég ekki að gefa undir fótinn með að ritstuldur sé öldungis
óþarft hugtak og eigi aldrei við. Það gerir það vissulega stundum, tilaðmynda
þegar hæfileikalítill höfundur skreytir sig með fjöðrum annarra án þess að úr
verði nokkuð nýtt. Um stuld er bersýnilega einnig að ræða þegar höfundur
hnuplar hugmynd frá öðrum og verður fyrri til að koma henni í verð, einsog
altítt er í kvikmyndabransanum. En þó höfundur nýti sér hugmyndir eða
TMM 1998:4
www.mm.is
41