Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Síða 116

KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
Jacques Derrida heiðursdoktorsnafnbót yrði afturkölluð, enda væru verk
hans óvísindaleg: brytu í bág við þá mælikvarða rökfestu og nákvæmni sem
allar fræðigreinar byggðust á.24 Hver hefði verið líklegri en Þorsteinn Gylfa-
son til að skrifa undir slíkt skjal ef eftir hefði verið leitað?
Póstmódernistar hlæja að hugtökum á borð við „eðli“ og „náttúrulegar
tegundir“ og telja allsendis handahófskennt hvernig veröldin er flokkuð og
greind. Skoðun Þorsteins er sú að eitt meginhlutverk náttúruvísinda sé „að
betrumbæta eðlisskilgreiningar jafnt og þétt“25 og sú kenning manna á borð
við Quine að náttúrulegar tegundir séu mannasetningar og skipti minna
máli í vísindum eftir því sem þau þróast „virðist fáranleg“.26
Ein skýrasta kenning póstmódernista er að ekki sé til nein sammannleg
skynsemi og enginn ytri veruleiki sem unnt sé að vísa til með orðum okkar.
Með örlítið heimspekilegra orðalagi mætti orða þetta svo að póstmód-
ernisminn sé enn ein tilraunin í hugmyndasögunni til að hafna samsvör-
unarkenningunni um sannleikann, þeirri barnslega einföldu skoðun að
sannleikurinn sé veruleiki í orðum. Nú vill svo til að fáir heimspekingar hafa
varið samsvörunarkenninguna um sannleikann af meiri snerpu og skyn-
semi en einmitt Þorsteinn Gylfason. Hann segist vilja „fara með samsvörun-
arkenningu þeirra Aristótelesar og Tarskis sem alveg sjálfsagðan hlut“ og
honum „geti engar heimspekilegar kenningar um sannleikann hnekkt“:
Formlega eða „í eðli sínu eru öll sannindi eins - nefnilega samsvaranir setn-
inga og staðreynda“; „sannleikurinn er í eðli sínu einn þótt hann sé margvís-
legur að efni og öflun“. Og þessi sannleikur, hinn hversdagslegi sannleikur, er
sá „sem við kennum börnum að segja, og sá sem við viljum að standi í frétta-
blöðum og skólabókum“. Þeir sem hafna þessu (svo sem póstmódernistar),
og „halda því fram að til sé tvenns konar eða margs konar sannleikur“ eru
„tvöfeldningar" og þeim velur Þorsteinn hin verstu orð enda geri þeir sig
seka um „hrikalega uppreisn gegn mannlegri skynsemi11.27 Svo eigum við að
trúa því að þetta sé sami maðurinn og nú staðhæfir að „meginkennisetning-
ar póstmódernismans“ (að minnsta kosti eins og ég „skilgreini" hann í
greinaflokknum) séu „flestar mjög skynsamlegar“ (GPÁ, 124)!
Þegar Þorsteinn Gylfason var ungur tók hann sér fyrir hendur að „sund-
urgreina þá samsteypu lágkúru, uppskafningar og ruglandi“ sem að hans
dómi einkenndi hefð í menntalífi Evrópu er hann kenndi við „hina nýrri
frumspeki“. Sú átti að hafa fæðst hjá Kant (sem þó var góður inn við beinið)
en síðan haltrað lömuð út hjá Fichte, Hegel og Marx og á 20. öld umbreyst í
„eitt marghöfðað villidýr“.28 Það þarf ekki mikla hugkvæmd til að ímynda
sér hvaða hliðstæðar dægurflugur af afkáraskap Þorsteinn hefði reynt að af-
hjúpa nú, aldarfjórðungi síðar, ef hugur hans hefði enn staðið tilþess að berj-
ast við marghöfðuð villidýr. Það þarf að minnsta kosti enginn að segja mér
114
www.mm.is
TMM 1998:4