Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Page 132

RITDÓMAR
Vissulega er Solka ákaflega forvitni-
leg, og ekki vantar að stíllinn sé lipur og
læsilegur. En ég verð að viðurkenna að
þegar öllu er á botninn hvolft finnst mér
sagan ekki ganga upp. Eins og sú þjóð-
saga um „Miklabæjar-Solveigu“ sem
flestum er kunnug lýsir atburðunum,
virðast þeir einfaldir og jafnframt rök-
réttir, ef svo má segja: Solveig er „stúlka“
sem dvelst á heimili síra Odds og er að
því best verður séð nokkuð yngri en
hann. Hún leggur á hann ofurást og vill
að hann gangi að eiga sig, því hann er
ekkill eða „á milli kvenna“ (hvað sem
það nú merkir í þessu samhengi), en það
vill hann ekki, og því sturlast hún og
tekst að lokum að farga sér, þótt á henni
séu hafðar miklar gætur. Hún gengur
aftur, en skömmu síðar hverfur síra
Oddur og finnst ekki upp frá því. Aðrar
greinar um hvarf síra Odds, sem birtar
eru í Blöndu IV, 1928-1931 (en ekki í II
bindi, 1921-1923, eins og höf. segir í
heimildaskrá sinni) leiðrétta þessa frægu
þjóðsögu í einstökum atriðum, og skipt-
ir það mestu máli í þessu samhengi að
þær segja að Solveig hafi í mörg ár verið
ráðskona síra Odds. En öllum heimild-
um ber þó saman um að það hafi verið
síra Oddur sem vildi ekki þýðast Sol-
veigu og hafnaði ástum hennar. Höf.
styðst meir við þær sagnir sem birtar eru
í Blöndu, en víkur þó frá öllum þessum
heimildum í því atriði sem er þunga-
miðja sögunnar: samskiptum síra Odds
og Solveigar gegnum árin, - með þeim
ummælum að sú saga sem hann fitji upp
á hafi aldrei verið sögð, því hún hafi „alla
tíð verið undir huliðshjálmi þjóðtrúar
og rammrar draugasögu“ (bls. 6-7).
Eins og hann rekur nú söguna var
Solveig vinnukona á Hólum í tíð Gísla
biskups Magnússonar, þegar Oddur
sonur hans var ungur, og vildi það þá
m.a. til að hún bjargaði lífi biskupssonar,
því hann átti vanda til að fá óráðsköst og
reika burtu og var nærri orðinn úti í einu
slíku kasti. Þau fella síðan hugi saman,
Oddur og Solveig, og þrátt fyrir mikla
andstöðu biskupshjónanna og þó eink-
um móður Odds, fara þau að búa saman
í Dalkoti. Þótt Oddi hafi gengið slælega
við nám, gerir biskup hann að presti í
Miklabæ og heldur hann áfram að búa
með Solveigu þar, þótt hún sé hrædd við
að vera í stöðu maddömu á svo glæstum
stað. Þau giftast aldrei, og verða jafnan
fyrir andstöðu biskupsffúarinnar, en
samt búa þau þarna saman í ein tíu ár án
þess að nokkuð gerist. En þegar biskup
er látinn, lætur móðir Odds til skarar
skríða ásamt tengdasyni sínum, meist-
ara Hálfdáni, þau kúga Odd til að taka á
móti prestsdóttur að nafni Guðrúnu
sem eiginkonu sinni en reyna þó ekki að
hrekja Solveigu brott af staðnum. Fyrir
hana er staðan óbærileg og hún fargar
sér. Höfundur nefnir síðan að Oddur
hafi horfið, en rekur söguna ekki áffam
að öðru leyti.
í höfuðdráttum virðist hér vera á
ferðinni heldur venjuleg saga um ástir
yfirstéttarmanns og lágstéttarkonu, og lá
menn mér það vonandi ekki þó að mér
sæki sú tilfinning að hún sé í rauninni
ekki áhugaverðari en sú dramatíska
staða sem lýst er í þjóðsögunni sjálfri. En
engin saga er samt svo venjuleg að ekki
megi blása lífi í hana, og því er spurn-
ingin sú hvað höfundi tekst að gera úr
þessu efni og hvernig hann getur gert
það lesendum lifandi og skiljanlegt.
Þarna finnast mér vera ýmsar brotalamir
í frásögninni. Hvers vegna getur Oddur
ekki gengið að eiga Solveigu, eins og þau
vilja bæði? Lengst framan af virðast það
einkum vera stéttarfordómar og ættar-
hroki sem standa í veginum: Solveig er
„ættlaus“, og móðir Odds hefur á henni
megnustu fyrirlitningu, þótt biskup
sjálfur sé velviljaðri. Samt sem áður tekst
þeim að búa saman í ein tíu ár á Miklabæ
í hinum mestu kærleikum, og engin til-
raun er gerð til að binda enda á það. En
þegar Gísli biskup er látinn fær Oddur
eftirþanka: biskup hafði sem sé vald til
að gefa þeim giffingarleyfi, en nú er það
of seint (bls. 156). Hvers konar gift ingar-
130
TMM 1998:4