Náttúrufræðingurinn - 2010, Qupperneq 71

71
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
19 Sjá t.d. V. Röben: „Institutional Developments under Modern International
Environmental Agreements” í Max Planck Yearbook of United Nations Law
(ritstj. J. A. Frowein og R. Wolfrum). Kluwer Law International, Hollandi, bls.
363–443, á bls. 371–372.
20 Á ensku segir orðrétt í f-lið: to adopt other recommendations, or resolutions,
to promote the functioning of this Convention.
21 Sjá nánar ályktun nr. VIII.20.
22 Ályktun nr. VIII.20.
23 Þýðing úr enskum texta er höfundar.
24 Því meira gildi sem svæðið og virkni þess hefur, því meiri þurfa samfélags-,
efnahags- eða vistfræðilegir kostir fyrirhugaðra framkvæmda að vera.
25 Almennt séð þarf að lögfesta varúðarreglu svo að mögulegt sé að beita
varúðarsjónarmiðum við ákvarðanatöku sem áhrif hefur á umhverfið. Þó
er ekki útilokað hvað varðar friðlýst svæði að styðjast megi við sambæri-
lega röksemdafærslu og gert var í dómi Hæstaréttar, Hrd. 1997, bls. 2488,
laxagengd í efri hluta Laxár. Í málinu var m.a. deilt um það hvort landeig-
endur ættu bótarétt vegna skerðingar á eignarréttindum jarðar. Þeir héldu
því fram að ákvörðun þess efnis að leggjast gegn áformum um að gera laxi
kleift að ganga í efri hluta Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu kæmi í veg fyrir
að landeigendur fengju notið arðs og verðauka af jörð sinni. Ekki var fall-
ist á þessi sjónarmið. Í niðurstöðu sinni lagði Hæstiréttur m.a. til grund-
vallar sérstöðu svæðisins, sem er friðað með sérstökum lögum, og vísaði
einnig til þess að hagsmunafélagi veiðiréttarhafa og landeigenda hefði
einungis verið meinað að standa að aðgerðum sem tefldu lífríkinu við
Laxá og Mývatn í tvísýnu að mati vísindamanna. Í dóminum er öðrum
þræði byggt á varúðarsjónarmiðum og ljóst að mögulegt er að réttlæta
tilteknar verndaraðgerðir, a.m.k. á friðlýstum svæðum, þótt ákveðin
óvissa sé til staðar um afleiðingar.
og síðan til efnis ákvörðunarinnar
sjálfrar og ákvarða á þessum grund-
velli skuldbindingargildið.19 Sumar
þessara ákvarðana eru þess efnis að
augljóst er að þær eru settar fram
til að fylla einstök samningsákvæði
og ákvarða nánar efni þeirra. Sum-
ar þeirra eru þó þannig orðaðar
að í þeim felast einungis valkvæð
tilmæli.
Ramsarsamningurinn
Samkvæmt 6. gr. Ramsarsamnings-
ins er þing samningsaðila bært til
þess að taka tvenns konar ákvarðanir,
annars vegar ákvarðanir samkvæmt
d-lið 2. mgr. 6. gr. og hins vegar
ákvarðanir samkvæmt f-lið sömu
greinar. Þær fyrrnefndu nefnast á
ensku recommendations, eða tilmæli,
og getur þing samningsaðila beint
þeim að einstökum aðilum samn-
ingsins. Þær síðarnefndu nefnast
einnig recommendations, þ.e. tilmæli,
eða resolutions, ályktanir. Ákvarð-
anir sem teknar eru samkvæmt f-lið
2. mgr. 6. gr. eru annars eðlis en þær
sem teknar eru samkvæmt d-lið, því
markmið þeirra fyrrnefndu er að
stuðla að því að samningurinn sem
slíkur virki eins og til er ætlast.20
Ályktun nr. VIII.20 fellur í þennan
flokk í samræmi við f-lið, eins og efni
hennar ber með sér. Er rétt að líta svo
á að aðildarríkjum Ramsarsamnings-
ins beri að haga ákvarðanatöku um
breytingar á mörkum Ramsarsvæða
í samræmi við efni hennar. Að öðr-
um kosti staðnar samstarfið innan
samningsins og verður að nátttrölli.
Það sem dregur hins vegar úr gildi
ályktunar nr. VIII.20 er að texti henn-
ar endurspeglar ekki lagalega skyldu.
Aðildarríkin eru hvött til að fylgja
efni hennar ef breyta þarf eða fella
niður mörk Ramsarsvæða. Einnig
er tekið fram í upphafi fylgiskjals
með ályktun nr. VIII.20 að mat á því
hvað teljist brýnir þjóðhagsmunir sé
alfarið ríkisins.21 Ef íslenskur réttur
er sérstaklega hafður í huga er álykt-
unin sýnd veiði en ekki gefin. Eftir
því sem næst verður komist er efni
hennar ekki hluti af íslenskum rétti.
Hvað varðar Ramsarsamninginn
almennt þá ber réttarframkvæmdin
hér á landi að óverulegu leyti með
sér að efni ályktana samningsaðila
Ramsarsamningsins sé fylgt.
Ályktun nr. VIII.20 og fylgiskjal
Óhætt er að fullyrða að ályktun
samningsaðila nr. VIII.20 frá árinu
2002 skipti sköpum hvað varðar
beitingu og skýringu á 5. mgr. 2.
gr. og 2. mgr. 4. gr. samningsins. Í
fylgiskjali með ályktuninni er getið
12 viðmiða sem viðkomandi ríki
getur lagt til grundvallar við mat á
brýnum þjóðhagsmunum.22 Viðmiðin
eru eftirfarandi:23
Hagsmunir ríkis af því að við-1.
halda eiginleikum votlendis.
Hvort ákvörðun um að breyta 2.
ekki mörkum votlendis ógni hags-
munum ríkis.
Hvort fyrirhugaðar breytingar 3.
eru í samræmi við stefnumörkun
ríkis.
Hvort grípa þurfi tafarlaust til 4.
aðgerða til að koma í veg fyrir
umtalsverða ógn.
Hvort hagsmunum ríkis er ógnað. 5.
Að allir mögulegir valkostir, 6.
þ.m.t. núllkostur og önnur staðsetn-
ing, hafi verið skoðaðir.
Núverandi virkni og samfélags-, 7.
efnahags- og vistfræðilegt gildi
svæðisins.24
Gildi svæðisins sem búsvæðis 8.
fyrir tegundir sem eru sjaldgæfar,
viðkvæmar eða í hættu.
Hvort fyrirhugaðar framkvæmd-9.
ir hafi í för með sér ávinning fyrir
marga.
Hvort fyrirhuguð framkvæmd 10.
hafi í för með sér meiri ávinning
þegar litið er til langs tíma.
Valkosturinn sem dregur mest úr 11.
tjóni á svæðinu.
Áhrif yfir landamæri12. .
Ekki er að öllu leyti ljóst hvern-
ig beita á viðmiðum en þó sýnt að
kerfisbundið heildstætt mat verður
að fara fram. Öryggissjónarmið
vega augljóslega þungt og einnig
hrein umhverfis- og náttúruvernd-
arsjónarmið, sem og sá kostur að
aðhafast ekkert (núllkostur). Aðal-
atriðið er að meta fyrirfram hvern
þátt fyrir sig og síðan alla þættina
saman og á grundvelli þess mats
ber að taka ákvörðun um að breyta
eða fella niður skilgreind mörk
Ramsarsvæðis. Í 5. lið í fylgiskjali
ályktunar nr. VIII.20 kemur fram
að áður en ákvörðun er tekin skuli
fara fram mat á umhverfisáhrifum
breytingarinnar. Jafnframt segir í
fylgiskjalinu, í 6. lið, að samnings-
aðilar skuli beita varúðarreglu, þ.e.
ef hætta er á alvarlegum eða óaft-
urkræfum umhverfisáhrifum, og
að þeir skuli ekki nota vísinda-
lega óvissu sem röksemd til þess
að fresta kostnaðarhagkvæmum
aðgerðum. Með öðrum orðum þá
ber samningsaðilum að beita var-
úðarreglu við ákvarðanatökuna.25
Loks segir í 7. lið að gera skuli
skrifstofu Ramsarsamningsins við-
vart ef grípa þarf til þess úrræðis
að breyta eða fella niður skilgreind
mörk Ramsarsvæðis.
79 1-4#loka.indd 71 4/14/10 8:50:31 PM