Náttúrufræðingurinn - 2010, Side 84

Náttúrufræðingurinn
84
líklegt að hér endurspeglist jákvæð
áhrif landbúnaðar á fuglalíf, en það
er vel þekkt erlendis að landbún-
aður sem iðkaður er af lítilli ákefð
(e. non-intensive) hefur jákvæð áhrif
á vaðfugla. Þau verka einkum í
gegnum aukið fæðuframboð sem
fylgir áburðargjöf og með hækk-
un sýrustigs, en súrari jarðvegur
hefur neikvæð áhrif á fæðufram-
boð.32 Þegar ákveðnu stigi er náð
í ákefð landnotkunar verða sam-
söfnuð áhrif neikvæð þegar eyðing
búsvæða þrengir meira að dýra-
lífi en sem nemur þeim jákvæðu
áhrifum sem nefnd voru að ofan.
Þessi vendipunktur er væntanlega
nokkuð langt undan á Íslandi, en
flestir nágrannar okkar í V-Evrópu
og N-Ameríku glíma við veruleg
vandamál vegna þess að of mik-
ið hefur verið gengið á auðlindir
á landi, þjónusta vistkerfa brotn-
ar niður og líffræðileg fjölbreytni
tapast.32,56,57,58,59 Íslenskir vaðfugla-
stofnar eru flestir enn mjög sterkir
og helst það í hendur við framboð
hentugra búsvæða. Hins vegar eru
blikur á lofti ef ágangur eykst með
sama hraða og gerst hefur síðasta
áratug. Einkum eru það ríkisrek-
in skógræktarverkefni, frístunda-
byggðir og breytt búsetumynstur í
sveitum landsins sem eru að brjóta
upp það landslag sem ríkt hefur á
Íslandi síðustu aldir.10,60 Umhugs-
unarefni er hvaða fórnir felast í því
að bylta íslensku búsetulandslagi,
sem er einstakt í Evrópu.
Líta má á landið sem bútasaum
af mismunandi búsvæðablettum.
Þeir eru þó í samhengi, og margar
lífverur reiða sig á fleiri en eina gerð
bletta. Skoða þarf hvernig mismun-
andi samsetning bletta hefur áhrif á
lífslíkur og varpárangur og á hvaða
mælikvarða mynstrin verka. Þarf
búsvæði B að vera við hliðina á A
eða má það vera 5 km eða 20 km
í burtu án þess að það komi niður
á lífslíkum eða varpárangri? Þetta
verður að skoða með því að fylgja
einstaklingum á ferðum innan varp-
tíma og tengja ferðir þeirra við
áðurnefnda þætti. Nauðsynlegt er
að skoða ólíkar tegundir, t.d. þær
sem sækja mikið í votlendi (t.d.
hrossagauk (Gallinago gallinago) eða
jaðrakan) og þær sem sækja meira í
þurrlendi (t.d. spóa eða heiðlóu).7,30
Þótt munur sé á landnotkunar-
mynstri tegunda er líklegt að mun-
ur á lífssögu (e. life-history) útskýri
mikið af breytileikanum og þá ætti
að rannsaka fáar vel valdar tegundir
af kostgæfni frekar en að rannsaka
fleiri tegundir verr.61
Nauðsynlegt er að kortleggja líf-
fræðilega fjölbreytni á Íslandi sem
allra fyrst og bera saman við skil-
yrði fyrir mismunandi landnotkun,
t.d. matvælaframleiðslu og byggða-
þróun. Til dæmis er óæskilegt að
byggja þar sem jarðvegsauðlindir og
líffræðileg fjölbreytni eru hvað mest,
því hús geta allt eins staðið á ófrjó-
sömu landi. Svo hraðar breytingar á
íslensku landslagi standa nú yfir að
erfitt er að réttlæta nákvæmar, sein-
legar og dýrar aðferðir við flokkun á
landi. Þörf er á grófflokkun – strax.
Sú flokkun ætti fremur að byggjast
á tengslum líffræðilegrar fjölbreytni
við eðlisþætti á stórum mælikvörð-
um (sbr. 6. mynd) en á ítarlegri
flokkun búsvæða út frá gróðurfari
sem oft er óstöðugt, jafnvel á stutt-
um tímamælikvörðum. Enn fremur
eru tengsl bletta, oft fjarlægra (t.d.
í gegnum viðloðun vatns og ferðir
fugla), svo sterk að óraunhæft getur
verið að flokka út frá staðbundnum
einingum án þess að tengsl mósaík-
urinnar séu könnuð. Með öðrum
orðum þá er lýsandi flokkun á landi
út frá útliti (t.d. gróðri) að jafn-
aði ekki líkleg til að leiða til þess
skilnings á ferlum sem þarf fyrir
sveigjanlegar spár um samspil land-
notkunar og náttúrufars. Fuglar eru
líklega auðtaldasti hópur lífvera í
íslenskri náttúru og á landi eru vað-
fuglar þeirra algengastir. Eins og
sýnt var að framan fylgja vaðfuglar
næringarstöðu á stórum og litlum
mælikvörðum og eru að auki ávitar
á annað líf niður á mjög staðbundna
mælikvarða. Rannsóknir á samspili
vaðfugla við umhverfi sitt gætu
því verið sérlega notadrjúgar við
að kortleggja breytileika í frjósemi
lands og líffræðilega fjölbreytni og
við að meta áhrif landnotkunar á
landvistkerfi Íslands.
Summary
Shorebirds and wetlands
The abundance and density of shore-
birds in Iceland is great. Mild oceanic
climate, fertile volcanic soils and vast
expanses of suitable habitat, sculpted by
human settlement, support shorebird
populations of global importance. This
paper reviews the current information
about habitat use of shorebirds in Iceland,
with particular reference to wetlands.
The use of wetlands by breeding shore-
birds is temporally variable and wetland
use is most active during the pre- and
post-breeding periods. During the incu-
bation and chick rearing periods one or
both parents are tied to the territory or
brood and often use wetlands less.
Spatially, the density of shorebirds in
wetlands varies markedly. On a country-
wide scale, densities are highest in south
and north Iceland but much lower in the
east and west. This is probably a reflec-
tion of geological substrates and hydrol-
ogy. Soils in the east and west are less
influenced by recent volcanic activity
and the fertilizing effects of large glacial
rivers are less pronounced. On a smaller
scale, most shorebirds show a strong as-
sociation with wet features in the land-
scape and black-tailed godwits Limosa
limosa islandica show a very strong cor-
relation between large-scale breeding
success and the availability of shallow
pools. Studies of black-tailed godwits on
a small scale show that nests are placed
in a uniform area of the marsh but are
well concealed. Chicks seek out drier
tracts of mesic grassland, which tends to
have higher vegetation, more hummocks
and on average a much higher food
abundance than the surrounding marsh.
Shorebirds are the most prominent
group of birds in the Icelandic terrestrial
ecosystem, both in terms of distribution
and abundance. They are relatively easi-
ly counted and this summary shows that
distribution patterns follow nutrition
levels from country-wide scales down to
scales of a few square meters. An under-
standing of how the mosaic of habitat
patches is reflected in shorebird fitness is
likely to be very valuable in assessing
biodiversity patterns and for validating
the effects of different land-use scenarios
in lowland Iceland.
79 1-4#loka.indd 84 4/14/10 8:50:50 PM