Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2000, Blaðsíða 175

Byskupskjör á Islandi
enginn einvaldur þó heldur fremstur í þéttum valdakjarna.8 Því fer víðs fjarri
að á Islandi sé jafnræði, þó að ekki sé nema milli stórbænda, og Pálssaga er
ekki eina sagnarit sinnar tíðar sem dregur upp þá mynd.
2. Byskupskosningar í Skálholti og samfélagsmynd Hungurvöku
Frá 1056 til 1220 eru 15 menn kosnir til byskups á íslandi; tíu í Skálholti,
fimm á Hólum. Tíu byskupskosningum er lýst í Hungurvöku en um kosningu
Þorláks helga og Jóns helga er fjallað sérstaklega í sögum þeirra. Öll þessi
rit eru samin um 1200. Síðar á 13. öld eru Sturlungasaga og Kristnisaga sett-
ar saman og geyma mikinn fróðleik um þá íslenska byskupa sem þar koma
við sögu. Líklegt verður að teljast að þessi rit styðjist við hinar eldri sögur
og séu þar með undir áhrifum frá þeim.
Fyrsti byskup á Islandi var Isleifur Gissurarson og samkvæmt Hungurvöku
valinn til byskups „af allri alþýðu á íslandi.“9 í Hungurvöku er lögð áhersla
á heilagt upphaf Skálholtsstaðar sem er nátengt Haukdælum, Gissur hvíti kom
með kristni til íslands, reisti fyrstu kirkju í Skálholti og ísleifur er jafngam-
all kristni.10 Þegar hann deyr tekur sonur hans við og aftur er það „alþýðan“,
öll íslenska þjóðin, sem velur hann til byskups og tekur „feginsamlega“ við
honum þegar hann kemur heim byskup. Hungurvaka lýsir Gissuri sem eins
konar konungi yfir landinu sem setur lög og friðar landið. Höfðingjar sverja
honum hlýðni, allir sitja og standa eftir hans boði og hann er „bæði konungr
ok byskup yfir landinu meðan hann lifði.“* 11 Haukdælir eru konungsætt hans.
Um ættina er fjallað hvað eftir annað, ekki aðeins þau ættmenni Gissurar sem
verða byskupar.12 Þegar Gissur deyr taka synir hans ekki við af honum enda
er sérstaklega tekið fram (og það tvisvar) að þeir séu allir látnir nema einn.13
the Publicists. Cambridge Studies in Medieval Life and Thought. New Series IX. Cam-
bridge 1963, 335-9) og er fjallað nánar um það í MA-ritgerð greinarhöfundar / leit að kon-
ungi. Konungsmynd íslenskra konungasagna,Reykjavík 1997, 291-95.
9 Hungrvaka. Byskupa sQgur 1. Jón Helgason gaf út. Khöfn 1938, 76. Með „alþýðu" er ekki
átt við almúga heldur er orðið samheiti við „alþjóð“, þ.e öll þjóðin (Sbr. t.d. Johan Fritzner.
Ordbog over det gamle norske sprog. [2.útg.] Kria 1886).
10 Sama rit, 75-6. Til að ná þessu fram er Isleifur fimmtugur í nokkur ár, eins og Hollywood-
leikkonur á vorri öld. Eins og Asdís Egilsdóttir hefur bent á (Eru biskupasögur til? Skáld-
skaparmál (2) 1992, 213) er heilagt upphaf staðarins mikilvægur þáttur í sögum af sömu
tegund og Hungurvaka, gesta episcoporum.
11 Sama rit, 84-5.
12 Sama rit, 72, 75-6, 83, 89, 92, 95, 104, 107 og 109.
13 Sama rit, 89 og 92. Óvíst er hvers vegna sá eini sem eftir lifði kemur ekki til greina sem
byskup.
173