Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2000, Blaðsíða 274

Bókadómar
Það var mikil trúarvakning á nýbabý-
lónska tímabilinu sem endurspeglaðist m.a. í
byggingalistinni. Frægast þeirra er líklega
Etemenankimusteristuminn sem var dæmi-
gerður mesópótamískur pýramídi (ziggurat)
og tæpir hundrað metrar á hæð. Nebúkadnes-
ar byggði margar hallir en þá mikilfengleg-
ustu þeirra byggði hann seint á stjórnartíð
sinni. Þar hafa fundist leifar af fornleifasafni
sem sýnir vel fomleifa- og sagnfræði áhuga
hans. Fyrir medíaníska konu sína, sem sakn-
aði frósamra heimahaga, byggði hann einnig
hina fræðu hengigarða. Allt þetta, ásamt
fimmtíu öðrum byggingum, gerði Babýlon
eitt af undmm veraldar þessa tíma. Þessi
hæfileikaríki stjórnandi lést eftir 43 ára
stjómartíð árið 562 en aðeins um 25 árum
síðar var stórveldi hans fallið. Sonur Ne-
búkadnesars, Evíl Meródak (561-560), veitti
Jójakín frelsi eftir 36 ára fangelsisvist ásamt
konungsstöðu og framfærslu það sem eftir
var ævidaga hans. Töflur sem fundust í
Babýlon varðandi matarskammta hafa stað-
fest þennan atburð en þar er minnst á Jójakín
konung Júda. Tengdasonur Evíls Meródaks,
Neriglissar (559-556), myrti tengdaföður
sinn stuttu síðar og tók sjálfur við krúnunni
(Nergalsareser í G.t. sjá Jer 39:3, 13). Sonur
Neriglissars, Labashi Mardúk, tók við völd-
um 556, en var myrtur sama ár. Einn þeirra
sem hafði átt hvað mestan þátt í dauða Labas-
his Mardúks var Naboridus (555-539) og féll
krúnan nú honum í skaut. Móðir hans tilbað
tunglguðinn Sin af mikilli ástríðu og tók
Naboridus það upp hefir henni, sem var að
sjálfsögðu illa séð, þar sem Mardúk var kon-
ungur ríkisins. Naboridus virðist hafa verið
illa haldinn af samviskubiti og verið óörugg-
ur með rétt sinn til konungssætisins. Þremur
árum síðar setti hann son sinn sem ráðsmann
yfir Babýlon og hélt sjáfur með her til NV-
Ababíu. Þar hélt hann til í tíu ár og sneri ekki
einu sinni aftur til að leiða líkneski Mardúks
um göturnar á nýárshátíðinni. Þegar Kýrus
tók svo borgina árið 539 (án bardaga) var
honum fagnað af borgarbúum sem bjargvætti.
Næstu 1000 ár réðu indóevrópskir menn yfir
Babýlón og leið þar með babýlónska ríkið
undir lok.
Mentiing og trú
Menningaráhrif Babýlóníu voru mikil, ekki
síst fyrir þær sakir að hún skilaði áfram
menningu Akkadíu og Súmer til Vestur-Asíu.
Babýlónía hafði sérstaklega mikil áhrif á ná-
grannaþjóðir Júda.
Bókmenntir
Það voru Súmerar sem fundu upp letrið
(fleygrúnir) en Babýlóníumenn tóku skriftina
í arf og breiddu hana síðan út víðar, t.d. til
Serníta og Egypta. Mállýska Babýlóníu-
manna varð einnig „lingua franca“ um skeið.
Mörg af bókmenntaverkum Babýlóníumanna
voru byggð á súmerskum grunni og eru flest-
ar sögurnar hetjusögur og goðsögur.
Enúma Elís er það rit sem sýnir hvað best
heimsmynd Babýlóníumanna. Sagan segir af
kosmískum bardaga milli helstu guða
Babýlon, þar sem sjávargyðjan Tíamat er
drepin af hinum unga og djarfa Madúk. Mar-
dúk skapaði síðan heiminn úr líkamsleifum
hennar en úr blóði samherja hennar voru
mennirnir skapaðir til að vinna erfiðisverkin
fyrir guðina. Mardúk var síðan byggð borg í
Babýlon sem þakklæti fyrir þetta djarfa verk.
Sagan endar á því að guðirnir koma saman í
nýju musteri Mardúks til að fagna. Þeir hylla
hann sem konung guða og telja upp 50 heið-
ursnöfn hans. Þetta verk varð síða lesið á
fjórða degi nýárshátíðarinnar í Babýlon og
hafði mikil áhrif á trú og menningu samfé-
lagsins.
Hápunktur bókmenntaverka Babýlóníu-
manna er Gilgameskviða, hrífandi frásögn af
Gilgames konungi í Uruk (sem líklega var til
og uppi um 2600). Hann leitaði eilífs lífs eft-
ir að hafa misst besta vin sinn Enkidu. Við
lok sögunnar hitti Gilgames Upnapistim (oft
kallaður hinn babýlónski Nói), en hann seg-
ir Gilgames frá því hvernig hann hlaut eilíft
líf er hann var varaður við áætlun guðanna
272