Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2000, Blaðsíða 180

Armann Jakobsson
Gissurarson og fleiri frændur og vinir Oddaverja og Haukdæla. í einni jar-
tein heitir göfug og rík húsfreyja að nafni Þóra á Þorlák og gæti það verið
Þóra yngri, dóttir Guðmundar gríss og eiginkona Þorvalds Gissurarsonar. Auk
þess gerast jarteinir á jörðum sem eru í eigu þessarar klíku og ófáar jarteinir
gerast í tengslum við veislur til heiðurs Páli byskupi.35 I því Ijósi verður að
líta þessar sögur. Þær eru ritaðar á vegum Oddaverja og Haukdæla og sýna
hugmyndir þeirra um eigin völd og virðingu á Islandi. Allsendis óvíst er hvort
raunveruleg völd þeirra hafi veriÖ jafnmikil og þessar sögur gefa til kynna.
Ljóst er þó að tök þessarar klíku á Skálholtsstað voru sterk í tæpar tvær ald-
ir og þeim hafa fylgt völd og virðing. Hungurvaka dregur ekki fjöður yfir
þetta. Umfjöllun hennar um valdaklíkuna gæti vart verið meiri miðað við að
sagan er grein af meiði helgisagnaritunar?6
Eftir að Páll deyr eru litlar upplýsingar um byskupsstólinn í Skálholti fram
til 1238. Eftir Pál er kjörinn til byskups „Teitr Bersason, systursonr Þorvalds
Gizurarsonar, ok fór Þorvaldr útan með honum."37 Greinilegt er að stólnum
skal haldið og komið er að Haukdælum. Teitur deyr án þess að taka vígslu
og þá er Magnús, bróðir Þorvalds, kosinn til byskups og hann er vígður árið
1216, fimmtán árum eftir að Gissur, faðir hans, reyndi að setja hann á bysk-
upsstól á Hólum.
3. Byskupar Hólastóls
Hungurvöku og Jónssögu, sem trúlega er einnig rituð um 1200, ber saman
um að byskupsstóll á Hólum sé stofnaður að beiðni Norðlendinga fyrir náð
Gissurar byskups. Stóllinn á Hólum verður til úr hluta Skálholtsstiftis sem
Gissur gefur (af sinni föðurleifð) til hins nýja staðar og auk þess Jóni Ögm-
undssyni bréf til utanfarar. Jónssaga segir að Gissur hafi sjálfur kosið Jón með
samþykki Norðlendinga.38 Jón er þá fyrri byskupinn sem Gissur kýs í bysk-
upstíð sinni því að síðar valdi hann Þorlák Runólfsson eftirmann sinn. í Jóns-
sögu er lagt kapp á að lýsa Jóni sem fóstra ísleifs byskups og þar með skjól-
35 Sjá m.a. Þorláks saga, 129, 141, 142, 143, 147, 225, 228, 229, 230, 289, 293, 296, 297,
301, 303, 314, 347 og 379.
36 Ásdís Egilsdóttir. Eru biskupasögur til? 212-9.
37 Sturlunga saga I, 257.1 Pálssögu er þess getið að Klængur Þorvaldsson hafi látist skömmu
áður en Páll byskup „er hinn vænsti þótti til mikils höfðingja ef lífi héldi.“ (Páls saga,
432) Klængur var sonur Þorvalds Gissurarsonar og fyrri konu hans, Jóru, dóttur Klængs
biskups. Vera má að hann hafi verið biskupsefni úr því að hann er nefndur hér enda er
systursonur Þorvalds kosinn í staðinn.
38 Hungrvaka, 87. Jónssaga. Biskupa sögur I. Guðbrandur Vigfússon og Jón Sigurðsson gáfu
út. Khöfn 1858, 159 og 231.
178