Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2000, Blaðsíða 221
Andmæli við doktorsvörn
ar. Framarlega í nefndum kafla kemst höfundur að þeirri forvitnilegu niður-
stöðu, að formið fyrir vitjun sjúkra í nefndri bók sé þýtt úr þýsku og eftir
zwingliskri en ekki lútherskri fyrirmynd. í framhaldi af því fjallar hann um
líklegar forsendur Marteins Einarssonar til að þýða texta úr umræddu máli.
Telur hann ólíklegt, að Marteinn hafi kunnað þýsku og því hafi annar en hann
hlotið að þýða hið þýska efni. Setur hann loks fram þá tilgátu, að þar hafi Giss-
ur Einarsson verið að verki. I lok sama kafla - í földu kaflasamantektinni, sem
getið var um hér að framan - tekur höfundur svipaðan þráð upp að nýju og
varpar þá einnig fram þeirri tilgátu, að Gissur hafi sett saman handbók til að
vinna gegn þeirri óvissu, sem klerkar í biskupsdæmi hans bjuggu vissulega
við, sú bók hafi síðan legið til grundvallar í ýmsum þáttum við handbókar-
störf Marteins síðar. Fyrri tilgátu sína styður höfundur þeim rökum, að Gis-
ur hafi numið í Hamborg og á þeim slóðum hafi hin þýska-zwinglianska fyr-
irmynd að vitjun sjúkra í Handbók Marteins væntanlega verið þekkt. (AJ 26-
27). Síðari tilgátuna styður hann engum rökum nema þeim, að raunar sé „...
varla hugsanlegt annað en hann (þ. e. Gissur) hafi hafizt handa um gerð hand-
bókar eftir að hann verður biskup í Skálholti...1'. Höfundur fer þó að öllu með
gát og segir: „Eins og á þessu sést verður ekkert staðhæft um hlut Gizurar
Einarssonar í handbók Marteins Einarssonar 1555.“ (AJ. 54-55) Enn er höf-
undur inni á tilgátum sínum í þessu efni á lokablaðsíðu ritgerðar sinnar. Fá
þær þar með mjög áberandi stöðu innan ritgerðarinnar og virðast rneðal þess,
sem höfundur vill leggja mesta áherslu á í lok verks síns. Tekur hann þar með-
al annars svo til orða „...að næsta ólíklegt sé, að Giszur Einarsson hafi ekki
haft hugsun á að afla siðbótarkirkjunni á íslandi messu- og handbókarefnis,
svo ntjög sem þörf var á slíkri bók, og ekkert hafi verið gert í því efni, með-
an hann var biskup í Skálholti.“ (AJ 476). 1 raun er hér ekki spurning um það,
hvað einstakir biskupar eru líklegir til að hafa haft hugsun á að gera, heldur
hitt, hverju þeir í raun fengu áorkað við þær aðstæður, sem ríktu í biskups-
dæminu í árdaga lútherskrar kirkju hér á landi. Röksemdafærsla af því tagi,
sem hér er bent á, reynist jafnan hættuleg í sögulegu samhengi.
Hér tel ég höfund brydda upp á mjög athyglisverðu efni, sem hann hefði
þurft að gefa mun meira rúm í ritgerð sinni. Hér er hann einfaldlega inni á
spurningunni um það, hvers konar stofnanir biskupsembættið og biskupsdæm-
ið voru hér á landi á 16. öld og hvernig þær stofnanir unnu, þegar um mikil-
vægt svið kirkju- og safnaðaruppbyggingar er að ræða, það er þróun helgi-
halds innan hinnar nýstofnuðu lúthersku kirkju. Hér er með öðrum orðum ver-
ið að tæpa á þeirri langtímaþróun og því samhangandi starfi innan biskups-
dæmis, sem að öllum líkindum hefur farið fram við mótun lúthersk helgihalds
hér á landi. Ég harma, að höfundur skuli ekki hafa markað hinni umfangs-
219