Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2000, Blaðsíða 249
Saltarinn og helgihaldið
í fyrstu aðskildu en síðar sameinuðu samkomur; kvöldmáltíðina eða þakkar-
gjörðina og þjónustu orðsins, þar sem lesið var úr ritningunum en predikað
og sungið á milli.
í hinu fjölbreytta helgihaldi kristninnar frá fyrstu tíð var því uppistaðan
söngur Saltarans. Sögu þess frá frumkristni til sextándu aldar rekjum við ekki
nánar, en notkun Saltarans var svo ríkuleg að vers og heilir sálmar voru á allra
vörum. Þegar klaustur tóku að verða til höfðu þau auðvitað sérstöðu þar sem
farið var í gegnum Saltarann allan á einum mánuði og eftir að hafa dvalið í
klaustri nokkra hríð kunni fólk hann auðvitað allan. Bænamál og iðkun Salt-
arans var andardráttur kristninnar öld af öld.
III
Með umbreytingum og endurbótum í kirkjulífinu á ló.öld, sem við fyrir okk-
ar part kennum við Martein Lúther, skyldi söngur Saltarans halda velli, en þó
einkum á latínu.
Lúther hugsaði bænalífið í stuttu máli á þessa leið: Hið predikaða orð fær-
ir fram hið beðna orð. Það er að þakka Guði, lofa hann og biðja til hans í sam-
félagi safnaðarins til þess að orðið beri ávöxt. Þetta er tilgangurinn með sam-
komum safnaðarins.9 Hápunktur samkomuhaldsins er messa sunnudagsins,
þjónusta orðsins og þakkargjörðin, þar sem með orðalagi Lúthers, ,,der grosse
Haufen“10 (stóri flokkurinn) kemur saman. Á virkum dögum kemur bara litli
flokkurinn (der kleine Haufen): klerkarnir og nemarnir saman til tíðasöngs
kvölds og morgna eins og verið hafði. Hið þriðja form er svo heimilsguðrækn-
in, þar sem heimilsfólkið kemur saman eftir þeim leiðbeiningum sem Fræð-
in minni geyma.* 11
Litli flokkurinn söng tíðasönginn á latínu, enda voru þar ekki samankomn-
ir aðrir en þeir sem kunnu latínu eða voru að læra hana. Lúther nefnir það oft
að hann vill ekki afleggja latínusönginn vegna nemanna. I sínu persónulega
bæna- og trúarlífi setti Lúther Saltarann þýddan á móðurmál sem sjálfsagð-
an þátt, enda skyldi maður kunna a.m.k. hluta hans utan að.12 I því samhengi
9 WA 12,36.12
10 Sama rit, sami staður.
11 Sjá þýðingu Einars Sigurbjörnssonaar, Kirkjan játar (1991), bls. 277-279
12 Martin Luther, Wie man heten soll (1535). „Zuerst, wenn ich fiihle, daB ich durch frem-
de Geschafte oder Gedanken kalt geworden bin oder zum Beten keine Lust habe „nehme
ich mein Psalmbiichlein" und beginne, die Zehn Gebote, das Glaubensbekenntnis und, je
nach der Zeit, einige Spriiche von Christus, von Paulus oder aus den Psalmen miindlich
herzusagen, etwa so, wie es Kinder tun”.(Endurútgefið í Gerhard SchittkorW/V man bet-
en soll. Martin Luther als Beter. Brunnen Verlag 1996).
247