Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2000, Blaðsíða 222

Hjalti Hugason
miklu ritgerð sinni örlítið víðara og kirkjusögulegra rannsóknarsvið, en hann
gerir, og gefið sér þar með tóm til að lyfta hugmyndum á borð við þessa bet-
ur fram í ritgerðinni. Ég sakna þess einnig, að hann skuli ekki kanna víðara
svið heimilda til að láta betur reyna á þessa hugmynd sína. I raun hygg ég,
að höfundur sé hér inni á réttri braut, þegar hann gerir ráð fyrir langtímaþró-
un á sviði helgihalds. Hins vegar tel ég, að hann reikni of ákveðið með því,
að einungis biskupar hafi komið við sögu við það fjölþætta undirbúningsverk,
er fyrsta handbók lúthersku kirkjunnar hér á landi hefur að líkindum sprott-
ið af. Vissulega gætu fleiri hafa verið að verki, þó „handbókarnefnd“ hafi ekki
verið skipuð. Væri þá um svipað ferli að ræða og býr að baki biblíuþýðingu
hér á landi á svipuðum tíma. Þar unnu margir saman, þó ekki væri „þýðing-
arnefnd“ að störfum.
I þessu sambandi langar mig til að drepa á svipað inntakslegt artiði úr
næsta meginkafla, sem fjallar um handritið Ny kgl. Saml. 138 4to. í 4. und-
irkaflanum, sem ber yfirskriftina „Höfundur handritisins og aldur þess“,
skýrir doktorsefnið frá þeirri merku uppgötvun sinni, að Gísli Jónsson bisk-
up í Skálholti (1558-1587), hafi ritað umrætt handrit að langmestu leyti (AJ
60-61), en það hefur að geyma messkuskipan, skipan fyrir tíðagjörð og fyr-
irmæli um framkvæmd allra helstu athafna, er fram þurftu að fara í evangel-
ískum söfnuði. Nú kemur vissulega fram þegar í inngangi ritgerðarinnar að
handritið hefur að öllum líkindum að geyma tillögu að helgisiðum, er aldrei
hefur komist í framkvæmd. Tilvist og uppruni handritsins bendir þó til mun
víðtækari handbókarvinnu í Skálholtsbiskupsdæmi, en legið hefur ljós fyrir
fram að þessu. Hefði því verið æskilegt, að höfundur hefði einnig í þessu efni
stundan breiðari heimildakönnun í þeim tilgangi að leiða uppruna handrits-
ins nákvæmar í ljós og skýra, hvað kom í veg fyrir það, að efni þess fengi
frekari dreifingu og kæmist í framkvæmd eða hvort eftir því hafi ef til vill
verið farið í einhverjum mæli þó aldrei gengi texti þess út á þrykk.
Enn vil ég leyfa mér að benda á, að í umfjöllun um Graduale Guðbrand-
ar Þorlákssonar setur höfundur fram þá tilgátu, að Ólafur Hjaltason Hólabisk-
up hafi tekið saman sams konar bók í biskupstíð sinni á árunum 1552-1569,
er síðar hafi legið til grundvallar við útgáfu Grallara Guðbrands biskups allt
að 30 árum síðar. (AJ 228, 468)
Ég hef talið upp þessi dæmi, sem tínd hafa verið saman úr mismunandi
hlutum ritgerðarinnar, vegna þess að hér tel ég vera um gullþráð að ræða, sem
höfundur hefur líkt og falið í þeirri voð, sem ritgerð hans myndar. Ætíð, þeg-
ar hann kemur inn á hugmyndir af þessu tagi er um tilgátur og hálfkveðnar
vísur að ræða, enda leyfir hin þrönga afmörkun viðfangsefnis honum ekki að
spinna þráðinn áfram. Heimildakönnun hans gefur heldur ekki tilefni til þess.
220