Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2000, Blaðsíða 263

„ Vér undirskrifaðir
biskupanna Jóns Vídalíns, Helga Thordersen, Jakobs Péturs Mynster og Pét-
urs Péturssonar. Fólkið vildi heldur ekki þær breytingar á helgisiðum og hefð-
um sem séra Lárus Halldórsson tók upp. Hann var strangtrúaður í anda heit-
trúarstefnunar og vildi beita safnaðaraga og áminnti sóknarbörn sín, þegar
honum þótti við þurfa, fyrir lélega kirkjusókn og sinnuleysi um mál safnað-
arins. Það sagði hann að væri einkenni á þjóðkirkjusöfnuðum og ætti alls ekki
að viðgangast í fríkirkjusöfnuðum.
I stað þess að bæta ráð sitt tóku nokkrir áhrifamenn í söfnuðinum sig sam-
an og réru að því öllum árum að losa söfnuðinn við prestinn sem og tókst árið
1902 eftir söguleg fundahöld. A fundinunt kom fram andstaða við strangtrú-
arlegar siðferðisumvandanir og bænahald prestsis. Meirihluti þeirra sem
greiddu atkvæði notaði sér nýfengið vald sitt til að segja prestinum upp störf-
um. Séra Lárusi varð nóg um og fannst nú fríkirkjuhugsjón sinni misboðið.
Hann afsalaði sér þeim uppsagnarfresti sem lög safnaðarins kváðu á um og
sagðist þar með afhenda söfnuðinn aftur þjóðkirkjunni. Andstæðingar hans
innan safnaðarins höfðu þegar augastað á presti í hans stað, en það var séra
Ólafur Ólafsson sem þá var fluttur til Reykjavíkur og stundaði blaðamennsku.
Bent hefur verið á að Ólafur hafi notið rótgróins fylgis meðal reykvískrar al-
þýðu sem kom fram fyrir prestskosningar í dómkirkjusöfnuðinum árið 1889
en þá komu fram ákveðnar raddir sem vildu að hann yrði prestur Reykvík-
inga og var landshöfðingja kennt um að hann var ekki á þeim lista sem kos-
ið var um. Eftir að Þórhallur Bjarnarson forstöðumaður Prestaskólans tók við
biskupsembætti árið 1909 varð allt annað andrúmsloft milli Fríkirkjusafnað-
arins í Reykjavík og þjóðkirkjunnar. Áður hafði biskup meinað presti safn-
aðarins þátttöku í prestastefnu en Þórhallur biskup bauð hann velkominn og
upp frá því átti hann sama þátt í stefnunni og stéttarbræður hans í þjóðkirkj-
unni.
Þórhallur var fylgjandi hugmyndum um frjálsa þjóðkirkju á íslandi og
hann var einn af stuðningsmönnum Fríkirkjusafnaðarins í Reykjavík og
studdi t.d. kirkjubyggingu safnaðarins með fjárframlagi. En þegar heima-
stjórnin komst á sá hann nýjar forsendur fyrir þjóðlegri og virkri kirkju í
tengslum við ríkið og mótaði frjálslyndan þjóðkirkjuskilning sem hefur ver-
ið ríkjandi meðal stjórnmálamanna og kirkjufólks mest alla 20. öldina. Þessi
kirkjuskilningur skírskotar til sögulegs og félaglegs hlutverks íslensku kirkj-
unnar og framlags kristindómsins til íslenskrar menningar. Þórhallur benti á
að kirkjan væri gróðrarstöð íslenskrar menningar og vígi þjóðlegra verðmæta
sem hún sem þjóðkirkja hlyti að standa vörð um og miðla til komandi kyn-
slóða. Stjórnmálalegan og félagslegan bakgrunn átti Þórhallur og kirkjustefna
hans þar sem Ungmennafélagshreyfingin, kennarastéttin og bændahreyfing-
261