Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2000, Blaðsíða 197
Invocavit prédikanir Lúthers
eða áttu a.m.k. að gera það, samkvæmt samþykktinni frá 13. febrúar og skip-
un kjörfurstans frá 17. febrúar. En það var fjarri Lúther að hverfa aftur til
hinna kaþólsku siða og því fengu flestar breytingarnar að halda sér. Einka-
messur og daglegar messur fyrir almenning voru ekki teknar upp aftur né held-
ur var það gert að skyldu að fasta eða skrifta. Menn slepptu fórnarhlutanum
(offertorium) í sunnudags- eða hátíðamessum. Lúther leyfði að kvöldmáltíð-
arsakramentið væri meðtekið í báðum efnum, en um stund aðeins í leynum,
þ.e. ekki almennt. Hann reyndi því að varðveita þá stöðu kirkjusiðanna sem
þróast hafði milli 29. september og 2. desember 1521, áður en hrunadansinn
fór af stað og menn misstu tökin á þróun mála. Lúther vildi heldur ekki láta
aðrar breytingar ganga til baka, s.s. reglur varðandi betl, vændi o.fl. sem laut
að almennu siðferði, klaustrum var ekki komið á aftur né heldur voru klerk-
ar neyddir aftur í sitt einlífi. Lúther hélt því flestum þeim breytingum sem
voru innan skynsamlegra marka, enda vildi hann fyrst og fremst koma ró á
söfnuðinn ásamt því að setja fram hugmyndir um hvernig ætti að koma á
breytingum innan kirkjunnar. Því má segja að hann hafi stigið eitt skref aft-
urábak (að minnsta kosti opinberlega) til þess að geta síðar stigið tvö skref
áfram, enda leikur enginn vafi á því að vera Lúthers í Wittenberg var hvatn-
ing fyrir kjörfurstann og önnur yfirvöld til að leyfa málum í Wittenberg að
ganga sinn gang á ný. Og þannig varð leiðin greið fyrir frekari umbætur á
siðunum.41
Ef þess er freistað að staðsetja afstöðu Lúthers í litrófi guðfræðinnar, þá
kemur í ljós að afstaða hans er mitt á milli afstöðu kaþólsku kirkjunnar eða
páfa annars vegar og Karlstadts hins vegar. Þannig bauð páfi t.d. að menn yrðu
að skrifta áður en þeir meðtækju altarissakramentið, en Karlstadt sagði að
menn ættu ekki að skrifta. Lúther fór milliveginn og sagði mönnum það frjálst
hvort þeir skriftuðu eða ekki, þótt það gæti vissulega verið æskilegt og gott
að skrifta.42 Hið sama átti við um myndir,43 það að snerta á altarissakrament-
inu44 eða að meðtaka það báðum myndum:45 Ef páfi segði að menn mættu
ekki gera eitthvað segði Karlstadt að þeir yrðu að gera það, en segði páfi að
menn yrðu að gera eitthvað segði Karlstadt að menn mættu ekki gera það.
41 Boemher: Luther, 152-153.
42 Hann segir raunar í 8. prédikuninni: ,,[E]g leyfi engum manni að taka frá mér einkaskrift-
ir, og ég myndi ekki láta af þeim þótt allur fjársjóður heimsins væri í boði, því ég veit
hvaða huggun og styrk þær hafa veitt mér. Enginn veit hvað þær geta gert fyrir mann nema
sá sem hefur barist oft og lengi við djöfulinn. Já, djöfullinn hefði lagt mig að velli fyrir
löngu, hefðu skriftimar ekki haldið mér við.“ 1L4 10 III, 61-62 (8. Invocavit prédikun).
LW 51, 98. Hann segir einnig um skriftirnar: ,,[V]ið verðum að fá aflausn mörgum sinn-
um, til að styrkja okkar veiku samviskur og örvæntingarfullu hjörtu andspænis djöflinum
og Guði. Því má enginn maður banna skriftir né halda eða draga mann frá þeim.“ WA 10
195