Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2000, Blaðsíða 234

Jón Ma. Ásgeirsson
Þegar þess er gætt að hinir fyrstu hópar sem skipuðu sér í kringum hinn
sögulega Jesú gátu túlkað persónu hans og hlutverk með svo ólíkum hætti er
ekki að undra að einnig Páll postuli var fær um að túlka veruleik Jesú með
enn öðrum hæti og ekki síður framandi heldur en túlkun Tómasar ber með
sér. Reyndar má sjá hvernig Páll stendur eins og á mótun þessara ólíku
strauma sem gyðingleg hefð (Ræðuheimildin) einkennir annars vegar og hell-
enísk heimspeki (Tómasarguðspjall) hins vegar.
Tómasarguðspjall ber með sér að vera ritað í umhverfi þar sem hinn
platónski skilningur á sál og líkama var í heiðri hafður. Sálin er að platónsk-
um skilningi ódauðleg og heyrir til hinum guðlega heimi. Líkaminn er dauð-
legur og á valdi tilfinninganna og hlýtur að tortímast að fullu. Örlög sálar-
innar eru að vera fönguð af líkamanum og reynd og hindruð af holdinu á all-
an hátt í áskapaðri, en oft brigðulli, viðleitni sinni við að yfirstíga allt hold-
legt og sameinast dyggðum sannrar rökfimi og speki. Þegar þess konar bak-
grunnur er hafður í huga við lestur Tómasarguðspjalls verður ekki um villst,
eins og Gregory J. Riley hefir bent á, að dóketískar hugmyndir um veruleik
Jesú eiga sér enga stoð í Tómasarguðspjalli. Rétt eins og Sókrates er sömu
náttúru og lærisveinar hans, segir Riley, þá er Jesús eins og lærisveinar hans
jarðneskur allur með eilífa sál. Jesús á upphaf sitt fjarri hinum jarðneska heimi
og hann tekur á sig hold og skilur það síðan eftir á jörðu þegar hann hverfur
aftur til upphafs síns (logion 28). Einnig lærisveinar hans eiga sér upphaf á
undan jarðneskri veru sinni (logion 19) og þeir munu skilja við líkami sína
(logion 21) áður en þeir hverfa til upphafsins (logion 18) eða ríkis guðs (log-
ion 49) þaðan sem þeir einnig komu.13
Nýjar skilgreiningar
Ólíkt hugmyndum sem gera ráð fyrir að Tómas (og Ræðuheimildin) hafi ekki
þekkt til hefða um dauða og upprisu Jesú þá heldur Riley því fram að stef í
Tómasarguðspjalli bendi ótvírætt í þá átt að Tómas hafi þekkt samfélög þar
sem slíkar hugmyndir og túlkanir voru í hávegum hafðar og að hann hafi jafn-
framt staðið í deilum við slíka hópa og andmælt hugmyndum þeirra og túlk-
unum á hinum upprisna Jesú frá dauðum að holdlegum hætti. Þannig er hugs-
anlegt að skilja svar Jesú í guðspjallinu þar sem lærisveinar hans spyrja um
stund hvíldarinnar og dögun hinnar nýju veraldar (sbr. logion 51) sem óbeina
afneitun á líkamlegri upprisu í framtíðinni. Jesús leggur þá áherslu á að hvíld
13 „Doubting Thomas: Controversy over the Resurrection in Early Christianity," PhD Diss.
(Cambridge, MA: Harvard University, 1992) 138-142.
232