Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2012, Blaðsíða 144
eingyðistrúarbragða, þ.e. gyðingdóms, kristni og íslams, þar sem iðrun er
oftast, en ekki alltaf, talin forsenda fyrirgefningar Guðs. Hvað öll þessi
trúarbrögð áhrærir leikur lítill vafi á að litið er á fyrirgefninguna sem dygð
sem er æðri reiðinni. Lítum nú á dæmi um algenga merkingu fyrirgefningar
á fyrstu öld eftir Krists burð.
Fyrstu aldar skilningur á inntaki þess að fyrirgefa
Samtímamaður Jesú frá Nasaret, Rómverjinn og stóumaðurinn Seneca
(um 4 f.Kr. - 65 e.Kr.), íjallar um fyrirgefningu í einni af fjölmörgum
siðfræðilegum ritgerðum sínum.10 Skilningur Seneca er sá að fyrirgefning
merki það sama og að valdamikill aðili láti það ógert að refsa fyrir eitt-
hvað sem þó sé full ástæða til að refsa fyrir. Þessi einfalda hugsun á rætur
sínar að rekja til viðskipta manna í ákveðnu menningarsamfélagi þar sem
valdatengsl eru skýr og skírskotar ekki síst til sambands landeiganda og
leiguliða. Landeigandi hafði vald yfir þeim manni sem leigði af honum
land. Stæði leiguliði ekki skil á leigunni, mátti reka hann burt af landinu
eða refsa honum fyrir með einhverju móti. Kæmist leiguliði í skuld við
landeigandann var það augljóslega ekki á hans valdi að breyta skuldinni,
hvað þá eyða henni - aðeins landeigandinn gat fyrirgefið skuld, í merkingu
Seneca, þ.e. gefið upp skuldina, í stað þess að refsa, þótt full ástæða væri til
þess. Þessi veruleiki var öllum ljós á fyrstu öld eftir Krist: Sá sem gat gefið
upp skuld var sá sem hafði vald, líkt og finna má í bæninni Faðir vor þar
sem hinn almáttugi Guð, sem allt vald hefur á himni og jörð, er beðinn er
um að gefa upp skuldir eða syndir (Lúk 11.4 og Matt 6.12).* 11
Frederick W. Keene nálgast þetta efni á svipaðan hátt í grein sinni
„Structures of Forgiveness in the New Testament".12 Menningin og samfé-
lagið á fyrstu öld eftir Krist, bendir Keene á, mótaðist af hugmyndum um
heiður og skömm og þeim hugmyndum fylgdu ákveðnar samskiptareglur
sem allir þekktu. Til að skilja hvað fyrirgefning merkti á þessum tíma
telur Keene nauðsynlegt að skilja samfélagslega valdastöðu einstaklinga.
10 John M. Cooper & J.F. Procopé (ritstj.), Seneca. Moraland Political Essays, Cambridge: Cambridge
University Press, 2003, (1995) bls. 164.
11 í Lúkasarguðspjalli er Guð beðinn um að fyrirgefa syndir en í Matteusarguðspjalli er hann beðinn
að fyrirgefa skuldir. í báðum tilvikum er talað um að menn fyrirgefi hver öðrum skuldir/syndir
eða eigi að gera það.
12 Frederick W. Keene, „Structures of Forgiveness in the New Testament", Violence against Women
and Children. A Christian Theological Sourcebook, Carol J. Adams og Marie M. Fortune (ritstj.),
New York: Continuum, 1995, bls. 121-134.
142